کتابخانه مجازی ادبیات

در شعر سنتی فارسی، واحد شعر، مصراع و در نهایت بیت است. بنابراین ساختمان شعر سنتی عبارت‌ از واحد‌های کوچک و عموماً پراکنده‌ای است که شاعر با رشته‌هایی از روابط آوایی کلام، از نوع قافیه، ردیف و غیره به آن «شکل» می‌دهد. این شکل‌های مشخص همان قالب‌های متداول شعر مانند مثنوی، دوبیتی، غزل و ... است. در واقع این شکل‌ها، فرمهای ظاهری شعر است چرا که هر واحد شعر ساختمانی مستقل دارد و ذاتاً در روابط آوایی و معنایی خود با بقیه واحدها پیوندی همه‌جانیه برقرار نمی‌کند. در کاربرد قالب‌های شعر، تجریه‌هایی شده و تقریباً همه این قالب‌ها به گونه ای در شعر کودک به کار رفته از این رهگذر شعرهای خوبی هم برای کودکان و نوجوانان سروده شده است. اسدالله شعبانی شاعر کودکان و نوجوانان؛ تاکنون 39 کتاب شعر و قصه منظوم به انتشار رسانده است. آمار نشان می‌دهد که او پرکارترین شاعر سال‌های پیش و پس از انقلاب است. با این همه شعبانی از نظر کیفی نیز در ردیف شاعران مطرح شعر کودک و نوجوان شماره می‌شود.

خوشبختانه مدّتی است که در نشریات پژوهشی ادبی کشور بخش «نقد» ـ که غالباً نقد کتاب یا مقاله است ـ پررنگ شده ـ است. این حرکت و توجّه به نوبه خود درخور تحسین است، امّا کافی نیست. نقد را نمی‌توان به نقد کتاب و بعضاً مقاله محدود کرد، چراکه گستره نقد تمامی فعّالیت‌های علمی را شامل می‌شود. بررسی فعّالیت‌های علمی مانند همایش‌ها، نشست‌ها و حتّی سخنرانی‌ها می‌تواند به نشاط و پویایی در عرصه علمی و پژوهشی کمک شایانی کند. نقد و بررسی همایش‌های علمی و مجموعه مقالات آن که تأثیر گسترده‌ای در عرصه پژوهشی دارد می‌تواند این فعّالیت‌ها را از رخوت و ایستایی برهاند. این نوشتار گامی است هرچند کوچک در این راستا که به نقد و بررسی مجموعه مقالات یکی از همایش‌های سال‌های اخیر می‌پردازد. درباره پدر شعر نو کتاب‌ها و مقالات متعدّدی نوشته شده‌ است. از منابعی که در بررسی نیما مفید خواهد بود مجموعه مقالات دومین همایش نیماشناسی است. این مجموعه موضوعات بسیار متنوّع و نوآورانه‌ای را در نیماشناسی دربرمی‌گیرد. نوشتار پیش‌رو پس از اشاره به محاسن این مجموعه پربار به بررسی مشکلات آن می‌پردازد و بر آن است تا از این رهگذر به برخی اشکالات اساسی پژوهش‌های ادبی اشاره‌ای کند.

محمدحسین حسینی قزوینی شیرازی (1184- 1249 قمری) فرزند محمدحسن مجتهد اصولی یکی از شاعران و عارفان دوره قاجار بود. محمدحسین پس از کسب علوم دینی نزد پدر در محضر میرزا ابوالقاسم شیرازی به معرفت رسید و پس از درگذشت ابوالقاسم و محمد حسن، به مسند ارشاد و هدایت دو پیشوای ظاهر و باطن دست یافت. دیوان حسینی مفقود شده است اما مثنوی های پنج گانه او به نام خمسه حسینی به یادگار مانده اند که مشتمل بر وامق و عذرا، مهر و ماه، اشترنامه، الهی نامه و وصف الحال می باشند. کتاب حاضر به دفتر دوم و مثنوی مهر و ماه اختصاص یافته است که نگارش آن با حدود 2700 بیت در سال 1231 هجری به پایان رسید. حسینی در این دفتر داستان عشق مهر و ماه را با شرح جزییات آورده اما با توضیحات منثور در مقاطع مختلف داستان آن را به گونه ای عرفانی تاویل کرده است. این کتاب با تصحیح و توضیح کاووس حسن لی و کاووس رضایی در سال 1386 و توسط انتشارات نویدشیراز در دسترس علاقمندان قرار گرفت.

صادق هدایت از نام‌دارترین داستان‌نویسان ایرانی و رمان «بوف‌کور» مهم‌ترین نوشته اوست. هدایت در حوزه‎های مختلف جغرافیای تاریخی و اقلیم‎شناسی شهرهای کهن ایران، مطالعات نسبتاً گسترده‎ای داشته است که نمود پاره‎ای از این مطالعات را می‎توان آشکارا در برخی از آثار او از جمله «بوف‎کور» دید. تاکنون درباره بوف‎کور بسیار نوشته شده است. اما آنچه در این مقاله در کانون توجه قرار گرفته؛ همانندی توصیفات مکان قصه با موقعیت قدیم شهر ری، در سده‌های سه تا هفت هجری قمری‎ست. انطباق جغرافیای تاریخی ری با توصیفات بوف‎کور که برای نخستین بار به‌گونه‌ای مستند در این مقاله صورت پذیرفته؛ نشانه‌ای دیگر از دقت نظر هدایت در پرداخت داستانی بوف‎کور، و تأییدی‎ست بر این گفته‌ی او که: «بوف‏کور، پر از شگرد است و حساب و کتاب دقیق دارد». فضای این داستان به رغم پیچیدگی و بدعت، عناصری از جهان واقعیت را باز می‌تابد که به بخش مجزایی از ری سده‌های سه تا هفت هجری قمری نظر دارد. در این مقاله همانندی توصیفات مکانی «بوف‎کور» با جغرافیای تاریخی شهر قدیم ری، بر پایه پنج عنصر اصلی: سازه‌های شهر، ویژگی‌های مدنی شهر، موقعیت تجاری شهر، توپوگرافی شهر و عناصر فرهنگی و اجتماعی آن، به طور دقیق بررسی و بازشناسی شده است.