خواب يا رويا پديدهاي عمومي است که از ديرباز مورد توجه ادمي بوده است. در اين پديده، غالبا مفاهيم و پيامها به زباني سمبليک و نمادين ظاهر ميشود و به همين سبب، درک آنها، به تحليل و رمزگرداني نياز دارد. تحليل و رمزگرداني روياها که در فرهنگ ما بدان «تعبير خواب» اطلاق ميشود، در آثاري که بدانها «خوابنامه» يا «تعبيرالرويا» ميگويند؛ ثبت شده است. در زبان فارسي، پيشينه اين خوابنامهها که از لحاظ شکل و قالب، به خوابنامههاي منظوم و منثور تقسيم ميشوند و تحت تأثير خوابنامههاي عربياند، به سده ششم ق. ميرسد.کهنترين خوابنامه منظوم فارسي از سنايي (مندرج در حديقه الحقيقه) و ديرينهترين خوابنامه منثور فارسي، ظاهرا، کتاب «خوابگزاري» از مؤلفي يا مترجمي ناشناخته است که در سده ششم ترجمه يا تأليف شده است. کامل التعبير حبيش تفليسي، مشهورترين خوابنامه منثور فارسي است که با وجود احتواي آن بر فوايد زباني، تا امروز چاپ مصححي از آن صورت نگرفته است. «تعبير سلطاني» از قاضي اسماعيل ابرقوهي که در عصر و شهر حافظ تأليف شده، کاملترين و پرفايدهترين خوابنامه منثور فارسي است که تاکنون به حليه طبع اراسته نشده است. در اين خوابنامه، پارهاي از تعابير منظوم خرگوشي، که از اصل آن اطلاعي در دست نيست، نقل شده است. هدف اين جستار، بررسي و معرفي اين خوابنامهها و پارهاي از خوابنامههاي ديگر فارسي و بيان فوايد زباني، ادبي و اجتماعي آنهاست.
يکي از نويسندگان سده ششم ه.ق، حبيش بن ابراهيم تفليسي است که آثار متعددي از وي به زبانهاي تازي و فارسي به جا مانده است. آثار حبيش، که از جمله مشهورترين آنها کامل التعبير است از حيث اشتمال بر واژههاي فارسي، حائز کمال اهميت است. در اين نوشتار ابتدا به معرفي مختصر کامل التعبير و بررسي سبک آن بر اساس نسخه خطي قابل اعتماد کتابخانه چلبي عبداله (مکتوب سال 772) پرداخته ميشود. بر اساس گفته حبيش در اين کتاب براي نخستين بار، يکي از آثار ناشناخته وي به نام «ثمارالمسائل» معرفي ميگردد. پس از آن، پارهاي از واژهها يا ترکيبات نادر کامل التعبير مانند «افسرد»، «مشتن» و «ظاهره خواندن»، که در لغت نامههاي فارسي مضبوط نيست و يا براي آنها شاهد و مثالي نقل نشده است، بررسي ميشود.
یکی از نویسندگان سده ششم ه.ق، حبیش بن ابراهیم تفلیسی است که آثار متعددی از وی به زبانهای تازی و فارسی به جا مانده است. آثار حبیش، که از جمله مشهورترین آنها کامل التعبیر است از حیث اشتمال بر واژههای فارسی، حائز کمال اهمیت است. در این نوشتار ابتدا به معرفی مختصر کامل التعبیر و بررسی سبک آن بر اساس نسخه خطی قابل اعتماد کتابخانه چلبی عبداله (مکتوب سال 772) پرداخته میشود. بر اساس گفته حبیش در این کتاب برای نخستین بار، یکی از آثار ناشناخته وی به نام «ثمارالمسائل» معرفی میگردد. پس از آن، پارهای از واژهها یا ترکیبات نادر کامل التعبیر مانند «افسرد»، «مشتن» و «ظاهره خواندن»، که در لغتنامههای فارسی مضبوط نیست و یا برای آنها شاهد و مثالی نقل نشده است، بررسی میشود.
يکي از نويسندگان سده ششم ه.ق، حبيش بن ابراهيم تفليسي است که آثار متعددي از وي به زبانهاي تازي و فارسي به جا مانده است. آثار حبيش، که از جمله مشهورترين آنها کامل التعبير است از حيث اشتمال بر واژههاي فارسي، حائز کمال اهميت است. در اين نوشتار ابتدا به معرفي مختصر کامل التعبير و بررسي سبک آن بر اساس نسخه خطي قابل اعتماد کتابخانه چلبي عبداله (مکتوب سال 772) پرداخته ميشود. بر اساس گفته حبيش در اين کتاب براي نخستين بار، يکي از آثار ناشناخته وي به نام «ثمارالمسائل» معرفي ميگردد. پس از آن، پارهاي از واژهها يا ترکيبات نادر کامل التعبير مانند «افسرد»، «مشتن» و «ظاهره خواندن»، که در لغت نامههاي فارسي مضبوط نيست و يا براي آنها شاهد و مثالي نقل نشده است، بررسي ميشود.
يکي از نويسندگان سده ششم ه. ق ظهيري سمرقندي، صاحب سندبادنامه و اغراض السياسه است. سندبادنامه وي در زمره معروفترين آثار داستاني فارسي است که به نثر فني نگارش شده و در اسلوب پارهاي از متون منثور تاثير گذاشته است؛ از اين رو بررسي سبکشناختي آن حايز اهميت و بايسته است. در جستار حاضر بر اساس سه مقوله زبان، ادب و انديشه، آثار ظهيري بررسي شده است. در بعد زباني گفته شده است که مهمترين خصيصه زباني آثار ظهيري، اشتمال آنها بر پارهاي از واژههاي مخصوص حوزه فرارود مانند گرنج، کنانه و ... است. علاوه بر اين با نقل عباراتي نشان داده شده که فعل «ساختن» مثل «گرفتن» به عنوان فعلي آغازي، در آثار وي به کار رفته است. در بعد ادبي، گفته شده که تشخص ادبي آثار ظهيري مرهون بسامد بسيار آرايههاي بديعي چون انواع جناس، ترصيع و ... است. در مقوله معني و درونمايه، سبب تشخص و تفرد سندبادنامه را اشتمال آن بر حکايات مکر زنان با جهت اروتيک، دانستهايم.