کتابخانه مجازی ادبیات

«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همان‌گونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهن‌ترین لغت‌نامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دسته‌بندی لغات در این کتاب به شیوه‌ای است که نشان می‌دهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمه‌ای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.

ابوالقاسم پرتو اعظم، نویسنده چند داستان کوتاه و نمایشنامه، به بسیاری از کشورهای جهان سفر کرد و برای یادآوری دستور زبان مادری خویش با تدبر دو ساله در دستور زبانهای زمان خود، به این نتیجه رسید که نباید خود را درگیر قواعد دست و پا بسته کرد در حالی که یک فارسی زبان، بدون دانستن این قواعد هم می تواند به شیوایی صحبت کند و معنای خویش را به دیگری منتنقل کند. وی در نخستین دستور خود در نوشته ها و چامه های پیشینیان به ویژه فردوسی با ژرف نگری در چگونگی کاربرد هر واژه و واج، واکاوی کرده و خود را از تنگنای دستورنویسان پیشین وارهانده و از قید و بند قواعد دستوری گریخته است. وی این دستور را در سال 1354 شمسی به زیور طبع آراست. گپ، گواژه، آمیژه،‌ نام زاد، نام رمن و ... از اصطلاحات نخستین دستور پرتو اعظم است.

يکي از نويسندگان سده ششم ه. ق ظهيري سمرقندي، صاحب سندبادنامه و اغراض السياسه است. سندبادنامه وي در زمره معروف‌ترين آثار داستاني فارسي است که به نثر فني نگارش شده و در اسلوب پاره‌اي از متون منثور تاثير گذاشته است؛ از اين رو بررسي سبک‌شناختي آن حايز اهميت و بايسته است. در جستار حاضر بر اساس سه مقوله زبان، ادب و انديشه، آثار ظهيري بررسي شده است. در بعد زباني گفته شده است که مهم‌ترين خصيصه زباني آثار ظهيري، اشتمال آنها بر پاره‌اي از واژه‌هاي مخصوص حوزه فرارود مانند گرنج، کنانه و ... است. علاوه بر اين با نقل عباراتي نشان داده شده که فعل «ساختن» مثل «گرفتن» به عنوان فعلي آغازي، در آثار وي به کار رفته است. در بعد ادبي، گفته شده که تشخص ادبي آثار ظهيري مرهون بسامد بسيار آرايه‌هاي بديعي چون انواع جناس، ترصيع و ... است. در مقوله معني و درون‌مايه، سبب تشخص و تفرد سندبادنامه را اشتمال آن بر حکايات مکر زنان با جهت اروتيک، دانسته‌ايم.

خواب و رویا از پدیده‌هایی است که بسامد آن‌ در دیوان حافظ، قابل توجه است و از این‌رو، قابلیّت بررسی و تأمّل دارد. حافظ در بیتی هنرمندانه و موجز به همانندی و شباهت مرگ و خواب که مفهوم حدیثی از پیامبر(ص) است، اشاره کرده است. وی مطلع دو غزل از غزل‌های خود را به نقل رویاهای سحرگاهی خود و تعابیر آنها اختصاص داده که نشان‌دهنده اهمیت رویا و تعبیر آن در دیدگاه وی است. رویای پیاله، پری، آفتاب و برآمدن ماه، رویاهای غالباً سحرگاهی دیوان حافظند که به دولت، دیوانگی و پادشاه و یار سفرکرده گزارده شده‌اند. این تعابیر در مجموع، مطابق با تعابیری است که در خواب‌نامه‌های فارسی برای این رؤیاها ضبط شده است.