پژوهشگران ادبي غالبا در مورد انسجام و پيوستگي ميان ابيات غزل حافظ اختلاف عقيده دارند: گروهي به طور ضمني غزل حافظ را فاقد انسجام دانستهاند و ويژگي اصلي غزل حافظ را گسستهنمايي و به عبارتي نداشتن انسجام و ارتباط معنايي در محور عمودي غزل بيان كردهاند. در مقابل گروه ديگري از محققان به وجود ارتباط ميان ابيات و در نتيجه انسجام در غزل حافظ معتقد هستند. در مقاله حاضر با استفاده از نظريه تكامليافته انسجام هليدي و حسن (1985) در زبانشناسي نقشگرا به تحليل انسجام و پيوستگي غزلي از حافظ - كه به ظاهر از انسجام كاملي برخوردار نيست – پرداختهايم. بر اساس اين نظريه يکي از ويژگيهاي متن داشتن انسجام است؛ اما صرف يافتن عوامل انسجام در متن، به معني اين نيست که آن متن واقعا منسجم است بلکه پس از نشان دادن اين عوامل، دستيابي به پيوستگي متن مورد نظر بر پايه هماهنگي انسجامي ضروري است. پس از اين تحليل و بررسي به اين نكته دست يافتيم كه غزل مورد نظر از انسجام و پيوستگي بالايي برخوردار است. بنابراين، با کاربست اين نظريه كه بر پايهاي علمي استوار است، ميتوان درجه انسجام و پيوستگي هر يک از غزليات حافظ يا ديگر متون ادبي را از نظر كمي مشخص كرد.
شرح غزلیاتی از حافظ که تقریرات استاد بدیعالزمان فروزانفر در دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات در سال 1319 شمسی است و تحریر دکتر حسین بحرالعلومی، قسمت اول در مجله یغما سال بیستوسوم (1349) و سال بیستوچهارم (1350) انتشار یافت. سپس در مجموعه مقالات و اشعار استاد که به کوشش عنایتالله مجیدی در سال 1351 منتشر شد. این رساله شرح دو غزل خواجه است: 452 و 481 چاپ قزوینی و 443 و 472 خانلری. غزل اول در این شرح پانزده بیت و در قزوینی و خانلری چهارده بیت است و غزل دوم در قزوینی و خانلری هشت بیت و اینجا هفت بیت است. قسمت دوم در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران سال بیستودوم که به یاد استاد انتشار یافته و شامل غزل 218 قزوینی و 212 چاپ خانلری است.
محمود غنی زاده سلماسی (1258-1313 شمسی ) نویسنده، شاعر، مترجم، سیاستمدار، روزنامه نگار و از پیشتازان مشروطیت ایران بود. غنی زاده که در جوانی مقالاتی برای روزنامه حبلالمتین کلکته ارسال می کرد، با عبدالرحیم طالبوف نیز آشنایی و دوستی داشت. وی از طرفداران شعر و ادبیات کلاسیک بود و به نقد اشعار و گفتار نوگرا می پرداخت. میرزا محمود غنی زاده اشعار کمی پرداخته است که اغلب در جای معینی یادداشت نمی شدند و در مجالس دوستانه از حفظ قرائت می شدند. اغلب آثار منظوم کتاب پیش رو به همت فرزند شاعر از جراید و مجلات فارسی خارج از کشور گردآوری شده و انتهای آن با اشعاری در سوگ غنی زاده آراسته شده است. این کتاب در سال 1332 توسط کتابفروشی معرفت در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
محمد بن سلیمان، ملقب به فضولی در عراق متولد شد. درباره زادگاه او اختلاف است. بعضی کربلا، بعضی بغداد و بعضی حله را زادگاه او شمردهاند. سال تولد او نیز دقیقاً معلوم نیست و بیشتر احتمال دادهاند که دهه آخر قرن نهم متولد شده باشد. درباره سال وفات او چندان اختلافی نیست. عهدی بغدادی صاحب گلشن شعراء که معاصر او بوده، اشاره کرده است که در سال 963 هجری به مرض طاعون در شهر مقدس کربلا درگذشته است.
انسجام و پیوستگی متن از جمله مسائلی است که تحلیلگران متن همواره به آن توجّه کردهاند. در مقالۀ حاضر میکوشیم براساس نظریۀ تکاملیافتۀ انسجام هلیدی و حسن در سال 1985، و مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیّه حسن آن را در سال 1984 مطرح کرد، عوامل انسجام، هماهنگی انسجامی، پیوستگی و همچنین کاربست این نظریه در یک داستان کمینۀ فارسی را بررسی کنیم. در نتیجۀ کاربست نظریۀ این دو زبانشناس درمییابیم که با شناخت این الگوی جدید انسجام و هماهنگی انسجامی میتوان آن را در هر متن- اعم از ادبی و غیرادبی- به کار گرفت؛ نکتۀ درخور توجه آن است که با استفاده از هماهنگی انسجامی میتوان درجۀ انسجام و پیوستگی متون را از نظر کمّی مقایسه کرد.