کتابخانه مجازی ادبیات

انقلاب مشروطه یکی از وقایع مهم یکصد سال اخیر در ایران است و در نظر گرفتن این انقلاب به عنوان مبدأ ادبیات و تاریخ معاصر بی‌علت نیست، چرا که این انقلاب خود پایه بسیاری از حوادث بعدی تاریخ ایران گردید. نغمه‌های نابهنگام عدالت‌خواهی مردم ایران در اواخر دوره سلطنت ناصر‌الدین شاه قاجار بر اثر عواملی نظیر: مسافرت و تحصیل بعضی از ایرانیان در کشورهای اروپایی و تماس ایرانیان با این تحصیل کردگان، گسترش سواد، و چاپ کتاب و روزنامه و ... شکل گرفت، اما سریع‌تر از آن که قابل تصور باشد به بیراهه کشده شد.

اين مقاله به تحليل واژه جان، يكي از رمزهاي بزرگ غزليات شمس، اثرجاودانه مولانا جلال الدين محمد بلخي مي‌پردازد. در اين تحليل با استفاده از كاربردهاي گوناگون جان، معاني مختلف آن دريافت، و سير استعلاعي اين مفهوم آشكار مي‌شود. دريافت معاني واژه جان در سه مرحله انجام مي شود: مرحله اول: دريافت مفهوم قاموسي جان از طريق رابطه‌هاي ترادف، تضاد و با همايي متداعي (مراعات نظير)، مرحله دوم دريافت مفهوم جان از طريق صفت‌هاي آن و مرحله سوم: دريافت مفهوم جان از طريق صورخيال (تشبيه، استعاره و نماد). نگارندگان از اين طريق، واژه جان را در كل ديوان كبير بررسي، و تلاش كرده‌اند تا مفاهيم نهفته در وراي اين واژه را تصوير و تبيين كنند و نشان دهند كه جان چگونه از مرحله كاربرد قاموسي فراتر مي‌رود و سرانجام به مرحله نمادين مي‌رسد و در هر مرحله، چه مفهوم و رگه‌هاي معنايي را دربردارد.

هفت پيکر نظامی از دل‌انگيزترين منظومه‌هاي ادبيات غنايي فارسي است که از منظر ساختارگرايي شباهت‌هاي بسياري به قصه‌هاي پريان دارد. نگارندگان تحليل شباهت‌ها و اختلاف‌هاي ساختاري قصه شاه سياه‌پوشان با ساختار قصه‌هاي پريان را بر اساس خويش‌کاري‌ها، تقابل و دوگانگي آنها، شخصيت‌هاي ثابت يا متغير و توالي و نظم منطقي ساختار روايت انجام داده‌اند. با بررسي نتايج حاصل به اثبات می‌رسد که اين اثر افسانه‌اي با الگويي که پراپ از قصه‌هاي پريان نشان می‌دهد، همچنين با ساختار روايت اين قصه‌ها تا حدود زيادي مطابقت دارد، زيرا از سي‌ويک خويش‌کاري قصه‌هاي پريان بيست‌و‌اندي از آنها در قصه روز شنبه هفت‌پيکر ديده می‌شود و نيز اين قصه نظم و توالي مورد نظر پراپ را داراست. اين نظم و توالي به دليل وجود نظام تقابلي و دوتايي در کل روايت شکل گرفته است.