از آغاز قرن گذشته در كنار آن دسته از اديباني كه ادبيات را از طريق متون ادبي مورد بررسي قرار دادهاند، گروهي ديگر براي بررسي چگونگي آفرينشهاي ادبي، از ابزارهاي زبانشناسي نيز مدد گرفتهاند و روشهايي را در بررسي و تحليل ادبيات به دست دادهاند كه ديگر نميتواند ناديده انگاشته شود. در رشته پرسابقه زبان و ادبيات فارسي، در کنار توجه به متون فخيم ادب فارسي و کاويدن آنها، علي القاعده ميبايست به مطالعه جنبههاي زبانشناختي اين زبان کهن نيز پرداخته شود تا از اين رهگذر، بتوان دانشجويان را با ابزارها و روشهاي تحليل زبانشناختي متون ادبي نيز که امروز در ادبيات جهان، امري معمول ميباشد، آشنا کرد. شايد درک همين واقعيت و ضرورت فراهمسازي بسترهاي لازم براي آن باعث شده است که در سالهاي اخير، شاهد اصلاحاتي در سه کتاب درسي زبان و ادبيات فارسي در دوره متوسطه باشيم؛ به نحوي که با استقلال کتاب زبان فارسي از ادبيات فارسي، مجال پرداختن به آموزش جنبههاي مختلف زبان فارسي به دانشآموزان بيشتر فراهم شده است. اين مقاله بر آن است ضمن معرفي اجمالي زمينههاي ارتباط زبانشناسي و ادبيات، به سابقه مطالعات زبانشناختي ادب فارسي پرداخته، سپس به منظور ارزيابي کمي رويکردهاي زباني در پژوهشهاي ادبي دانشگاهي، با بررسي همه پاياننامههاي زبانشناختي رشته زبان و ادبيات فارسي در 31 دانشگاه دولتي و آزاد کشور (در فاصله زماني 1331 تا 1385) و تحليل آماري و موضوعي آنها، ميزان واقعي اين تحقيقات را در مراکز آموزشي مشخص کند. با اين بررسي ميتوان، جايگاه مطالعات زباني را در پژوهشهاي رشته زبان و ادبيات فارسي به طور مستند نمايان ساخت تا در برنامهريزيهاي آموزشي اين رشته مورد توجه قرار گيرد.
کتاب حاضر به مناسبت ششمین سال تاسیس صدای آمریکا به زبان فارسی این مجموعه خواندنی را که متضمن گفتارهایی از برنامه های متنوع صدای آمریکاست به عنوان ارمغان نوروزی به شنوندگان صدای آمریکا تقدیم کرده است
یکی از وجوه اهمیت زبان و ادب فارسی در شبه قاره پیوستگی عمیق زبان های ملی و محلی این منطقه با زبان فارسی است. تاثیرات عمیقی که زبان فارسی هم در زمینه واژه ها و اصطلاحات و هم در زمینه قواعد و دستور زبان بر زبان های رایج این منطقه داشته است، مورد تاکید و اذعان اهل فضل و ادب پاکستانی و سایر محققان بوده که در کتاب ها، سخنرانی ها و .... بدان پرداخته اند. این پیوستگی بویژه در ادبیات منظوم بیش از ادبیات منثور به چشم می خورد و به عنوان نمونه بافت و ترکیب شعر اردو و اصطلاحات و قواعد آن به روشنی میزان این تاثیرپذیری را نشان می دهد. بنابراین منابع و مآخذی که بتواند این رابطه و پیوند عمیق را نه فقط برای فارسی گویان و فارسی سرایان این خطه، بلکه برای اردو سرایان نیز روشن تر و معنی دارتر سازد، ضروری می نماید. چه بسا شاعر و نویسنده ای که اصطلاحی را شنیده است ولی معنی دقیق و کاربرد صحیح آن را در شعر و نثر نمی داند و به متون اصلی و مفصل هم یا دسترسی ندارد و یا از چنان تبحر و تسلطی در زبان فارسی برخوردار نیست که به راحتی بتواند از آنها معنی و کاربرد اصطلاح مورد نظر را دریابد...
پایاننامههای تحصیلی، به عنوان شاخص پژوهشهای علمی دانشگاهی، با تمام اهمیتی که در پیشبرد مطالعات نظری و کاربردی دارند، به دلیل ضعف نظام اطلاعرسانی کشور، غالباً ناشناخته میمانند. به منظور معرفی پایاننامههای ارائه شده در حوزه «گویشهای ایرانی»، کتابچهای مشتمل بر اطلاعات 266 پایاننامه دانشگاهی، برای نخستین بار در سال 1380، به همت گروه گویششناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به چاپ رسید.
تاکنون مطالعات علمی چندی در زمینه بررسی زبانشناختی فرهنگنگاری در قالب کتابها، مقالات و سخنرانیها در ایران به انجام رسیده است. با وجود این، بیشترین سهم مطالعات صورت گرفته در این زمینه متعلق به پایاننامههای تحصیلی است که غالباً به دلیل ضعف نظام اطلاعرسانی دانشگاهی ناشناخته ماندهاند. بدیهی است عدم معرفی این منابع ارزنده میتواند پیشبرد تحقیقات آتی در این حوزه را با رکود مواجه کند. پژوهش حاضر گام نخستی است در جهت رفع این مقص و در واقع بخشی از نتایج یک طرح پژوهشی میدانی است که با هدف معرفی پایاننامههای زبانشناختی دانشگاهی از سال 1377 در تهران آغاز شد و ادامه آن در قالب یک طرح پزوهشی در دانشگاه بیرجند پیگیری و به اتمام رسید.