کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب، مجموعه‌ای متضمن معنی کلیه لغات و ترکیبات مشکل و مهجور ترکی، مغولی، عربی و فارسی، شرح اعلام، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و امثال عربی کتاب "تاریخ جهانگشای جوینی "است که براساس نسخه علامه قزوینی فراهم آمده است .این مجموعه در 8بخش سامان یافته است1 : "مقدمه‌ای درباره جوینی و تاریخ جهانگشا "مشتمل بر شرح حال عطاملک و معرفی اثر او از نظر ادبی و ویژگی‌های سبکی آن، 2 "مروری بر تاریخ مغول "که تقریبا اجمالی است از آنچه در تاریخ جهانگشا به تفصیل آمده، به انضمام مطالب افزون‌تری درباره سلسله ایلخانان ایران، دین و اعتقادات مغولان و اوضاع علمی و ادبی ایران در آن دوران، 3 لغات و ترکیبات و اصطلاحات (در این بخش مجموعه‌ای از لغات و ترکیبات و اصطلاحات ترکی، مغولی، عربی و فارسی فراهم آمده و معنای متناسب با متن آنها ذکر شده و جمله یا جملاتی از جهانگشا به گونه شاهد و با ذکر شماره جلد و صفحه و سطر، آمده است ;همچنین تلفظ دقیق لغات و ترکیبات با حروف لاتین مشخص شده است)4 . آشنایی با نام‌ها، جای‌ها، طوایف و فرق با توضیحاتی متناسب و در حد اطلاعات موجود و به دست آمده، 5 ترجمه عبارات عربی اعم از آیه و حدیث و شعر و مثل و...به ترتیب جلد و صفحه و سطر، 6 ترجمه و توضیح و تطبیق امثال و حکم در دو بخش امثال و حکم فارسی و عربی و به ترتیب حروف اول آنها، 7 فهرست‌های راهنما شامل فهرست‌های آیات، احادیث، ابیات عربی به ترتیب صدور ابیات، فهرست ابیات عربی، مصرع‌های عربی به ترتیب حروف اول، مصرع‌های عربی به ترتیب حروف آخر، فهرست ابیات فارسی، 8 پیوست‌ها شامل تصویر بعضی از نقشه‌ها و شجره‌نامه‌ها و اضافات بخش‌های مختلف کتاب، و فهرست منابع و ماخذ .

این کتاب ، فرهنگی است از اصطلاحهای دیوانی دوره معول . دورهای که از نظر تاریخ ایران اهمیت فراوان دارد . زیرا قومی بیگانه – نه تنها از نظر نژاد بلکاز هر جهت نا آشنا به فرهنگ و تمدن ایرانی – نزدیک به یک سده و نیم (۷۵۶ -۶۱۶ه ق) بر ایران حکم راندند و پس از ایشان تا چندی سردارانشان بر قسمتهای مختلف این کشور حکومت کردند و بالاخره آخرین بازماندگان آنان به دست تیمور و فرزندانش (۸۲۷ ه. ق) از بین رفتند و هر چند اثر این قوم در دستگاه تیموری تا حدی باقی ماند. بحث در اینکه مغولان که بودند و از کجا آمدند و چه سان توانستند بر این سر زمین پهناور و فرمانروایانش پیروز گردند، بارها به وسیله تاریخ نویسان ایرانی و بیگانه به میان آمده و درباره آن کتابها نوشته شده است . از این رو ضرورتی ندارد که در این گفتار نیز شرحی بنویسیم . پس با بررسی کوتاه زبانشناسی تاریخی ، به توضیح چگونگی تدوین این فرهنگ خواهیم پرداخت. زبان چنگیز و اروغ او طبعا” مغولی بود ولی به همراه او گروههای دیگری نیز آمدند که زبانشان ترکی بود . این دو زبان از دسته زبانهای آلتایی هستند که منچو (تونگوز ) ، زبان کره ای و به عقیدهای زبان ژاپنی نیز در آن قرار میگیرند…

تاریخ وصاف (یا تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار)، از قدیم ‌‌ترین منابع فارسی درباره دوره ایلخانان و نوشته شهاب الدین عبداللّه شیرازی است. وی که به وصّاف الحضره مشهور بود، شرف شیرازی نیز تخلص می ‌کرد. وصاف در ۶۹۷ به تالیف این کتاب پرداخت. بخشی از کتاب به غازان خان و بخش دیگری از این اثر به الجایتو تقدیم شده است. به گفته وصاف، کتاب وی دنباله تاریخ جهانگشای عطاملک جوینی است. این کتاب مشتمل بر مقدمه و پنج جلد در شرح رویدادهای حکومت ایلخانان تا اواسط سلطنت ابوسعید بهادر یعنی سال 723 هجری است. در پایان جلد چهارم بخشی از تاریخ جهانگشای جوینی مشتمل بر آغاز قدرت گیری چنگیزخان و خلاصه‌ای از تاریخ حکومت خوارزمشاهیان و سلطان جلال الدین آورده شده است. وصاف الحضره ضمن شرح وقایع تاریخی، اشعاری به عربی یا فارسی آورده که غالبا سروده خود اوست. رساله‌‌های مدرسه سیار، اصول علم بیان و رساله ‌ای در تشبیه نیز در این کتاب گنجانده شده اند. نثر تاریخ وصاف متکلف، مسجع و سرشار از عبارت پردازی، ذکر مترادفات و افراط در آوردن اخبار و اشعار عربی و آیات قرآنی است. به این سبب که مولف بسیاری از وقایع را دیده یا از بزرگان دربار ایلخانان شنیده، از لحاظ تاریخی شایان اعتماد و با اهمیت است. بسیاری از اصطلاحات اداری و دیوانی حکومت ایلخانان نیز در این کتاب ثبت شده است. اما ویژگی مهم آن رعایت انصاف و حق‌ گویی در بیان رخدادهای تاریخی است. کتاب پیش رو به همت کتابخانه ابن سینا و کتابخانه جعفری تبریزی در سال 1338 شمسی به شیوه افست و با خط نستعلیق محمد ابراهیم از روی نسخه 1269 هجری چاپ بمبئی، به طبع رسیده است.