مرصادالعباد اثري عرفاني است که از امهات آثار منثور زبان فارسي بشمار ميرود و نظاير آن در ميان کتب صوفيانه انگشت شمار است. به اعتراف خود نويسنده، او هنگام تحرير اول و دوم اين اثر سي سال آوارگي در محيط آسياي صغير و مصر و روم را پشت سر گذارده که اين محيط به زعم تاريخ نگاران و پژوهشگران مولد و پايگاه انديشهها و اساطير مانويان و گنوستيکها بوده که با توجه به آن چه در مرصادالعباد میبينيم، دور از ذهن نمينمايد که نجم الدين رازي در اين محيط با اساطير ايشان آشنا گرديده باشد، چنان که خود بطور دايم در مرصادالعباد به آشنايي با تفکرات ايشان و فرقههاي زير مجموعه ايشان از جمله اسماعيليه، اباحيه، ملاحده و تناسخيه اشاره ميکند. بر طبق همين امر، اين مقاله در صدد برآمده که شباهت برخي چهارچوبهاي داستاني مرصادالعباد را با اساطير مانويان و گنوستيکها نشان دهد.
این کتاب خواننده با را یک سلسله تحولات مهم مذهبی و احیاناً اجتماعی که از زمان زرتشت تا فیام مازیار در ایران به وقوع پیوسته، آشنا میکند و تحولات مذکور را تا آنجا که ممکن است با چهرههای واقعی خود به خواننده مینمایاند. در این کتاب مباحثی چون مذاهب ایرانی، آیین زرتشتی، مانی و مانویت، مزدک، اختلاف طبقاتی در ایران باستان و قیامهای ایران طرح شده است.
فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی نخستین مجلد از مجموعه ی فرهنگ های اصطلاحات علوم و معارف اسلامی است که در حوزه ی علوم عقلی شامل: عرفان، فلسفه، کلام، اخلاق و منطق و در حوزه ی علوم نقلی شامل: فقه، اصول فقه، تفسیر و علوم قرآنی، رجال، درایه و ادبیات عرب است. این فرهنگ به منظور فراهم آوردن بستر مناسب برای ارائه ی ترجمه های دقیق و رسا و با اسلوب سنگین ادبی از آثار جاویدان عرفان اسلامی تهیه گردیده و اولین قدم مهم در این زمینه به شمار می آید. کتاب حاضر عمده ی اصطلاحات عرفانی را در بر دارد و مدخل ها و معادل های آن ها به دقت گزینش شده و در تهیه آن از بسیاری از پر ارج ترین ترجمه های دهه های اخیر استفاده شده است. راقم این سطور یقین دارد که فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی کمک بزرگی برای مترجمان ایرانی خواهد بود و سهم بسزایی در بهتر برگردانیدن گنجینه های معرفت فارسی به جهان خارج خواهد داشت و وسیله ای ارزنده خواهد بود برای تبدیل کردن زبان انگلیسی به یک زبان اسلامی؛ یعنی زبانی که در آن معارف و ارزش های اسلامی، که در قلب آن عرفان قرار گرفته، به سهولت قابل بیان است؛ علاوه بر این، کمک خواهد کرد تا مترجمان از تشتت و پراکندگی در برگرداندن متون عرفانی رهایی یابند.
صادق هدایت از نامدارترین داستاننویسان ایرانی و رمان «بوفکور» مهمترین نوشته اوست. هدایت در حوزههای مختلف جغرافیای تاریخی و اقلیمشناسی شهرهای کهن ایران، مطالعات نسبتاً گستردهای داشته است که نمود پارهای از این مطالعات را میتوان آشکارا در برخی از آثار او از جمله «بوفکور» دید. تاکنون درباره بوفکور بسیار نوشته شده است. اما آنچه در این مقاله در کانون توجه قرار گرفته؛ همانندی توصیفات مکان قصه با موقعیت قدیم شهر ری، در سدههای سه تا هفت هجری قمریست. انطباق جغرافیای تاریخی ری با توصیفات بوفکور که برای نخستین بار بهگونهای مستند در این مقاله صورت پذیرفته؛ نشانهای دیگر از دقت نظر هدایت در پرداخت داستانی بوفکور، و تأییدیست بر این گفتهی او که: «بوفکور، پر از شگرد است و حساب و کتاب دقیق دارد». فضای این داستان به رغم پیچیدگی و بدعت، عناصری از جهان واقعیت را باز میتابد که به بخش مجزایی از ری سدههای سه تا هفت هجری قمری نظر دارد. در این مقاله همانندی توصیفات مکانی «بوفکور» با جغرافیای تاریخی شهر قدیم ری، بر پایه پنج عنصر اصلی: سازههای شهر، ویژگیهای مدنی شهر، موقعیت تجاری شهر، توپوگرافی شهر و عناصر فرهنگی و اجتماعی آن، به طور دقیق بررسی و بازشناسی شده است.
صادق هدایت از برجستهترین داستاننویسان ایرانیست که بیش از نویسندگان دیگر ایرانی، در ادبیات معاصر جهان نام برآورده است. برخی از آثار صادق هدایت لایهدار و تأویلپذیرند و برای رمزگشایی از برخی نوشتههای او باید به زمینههای فکری و مطالعات فرهنگیاش توجه کرد. داستان کوتاه "تاریکخانه" که پس از بوف کور به نگارش درآمده، از داستانهایی است که هدایت آن را بااهمیت دانسته و با خرسندی و خوشایندی از آن یاد کرده است. اما در این مقاله، داستان تاریکخانه هدایت از زاویهای دیگر و برای نخستین بار بر مبنای سنت تدفین "گور خمرهها" تفسیر شده است. زیرا با توجه به آگاهی های مردمشناسانه و مطالعات باستانشناسانه هدایت و نیز با توجه به مرگاندیشی او در بسیاری از آثارش، میتوان تاریکخانه را بر مبنای آیین تدفین گور خمرهای - که آیینی بسیار قدیمی است - بازخوانی کرد. در تاریکخانه افزون بر اشارههای کوتاه، هفت نشانه قابل توجه وجود دارد که پیوند این داستان را با مراسم تدفین گورخمرهای آشکار و از عناصر موجود در داستان رمزگشایی میکنند.