سعدي را «استاد سخن» ميخوانيم، چه صيت سخنش به همه جا از ديرباز تاکنون رسيده و شعر نغز و نثر بيبديل وي «در صحيفه روزگار مسطور و بر السنه احرار مقروء» است. سخن وي به صفت سهل ممتنع آراسته است و به رواني و شيوايي معروف. شيوه سخنوري سعدي، همان طور که بيان شد، موجب گشته است تا پژوهشگران و اديباني بسيار، جنبههاي گوناگون هنر وي را تحت بررسي و پژوهش قرار دهند، تا جنبههاي زيباييشناختي سخن سعدي بيشتر آشکار گردد. در اين نوشتار سعي بر آن است که کاربرد هنري فعل در نثر گلستان بررسي گردد. با آن که پژوهشهايي گوناگون در نثر گلستان بانجام رسيده است، ليکن بررسي کاربرد فعل و روشن نمودن گوشهاي ديگر از هنر سعدي خالي از فايده نيست. در اين ميان، با بررسي ويژگيهاي نحوي، فرايندهاي معنايي افعال و ... ميتوان هنر زباني آن بزرگ استاد سخن را تا حدودي نماياند.
یکی از فرهنگهای معروف زبان فارسی که در دوره دوم فرهنگنویسی در هند نوشته شده، «بهار عجم» تألیف لالهتیک چندبهار است. تذکرهنویسان درباره زندگی او سخن چندانی نگفتهاند. این کتاب از جمله فرهنگهای شعری است که حدود ده هزار از مفردات، مرکبات و عبارات و امثله فارسی را دربر دارد و اغلب آنها را بر اساس شواهد شعری معنی نموده است و بین آنها بعضی کلمات عربی و هندی که فارسیان در آن تصرف نموده و به صورت فارسی آوردهاند، نیز دیده میشود. از ویژگیهای این فرهنگ یکی از آن است که بسیاری از ترکیبات فارسی را به عنوان یک مدخل مستقل و غالباً با ذکر شواهد شعری و با استفاده از حدود 200 دیوان شعر و کتاب نثر شرح داده است.
کنایه واژهای عربی است که در زبان فارسی نیز به کار میرود. هر گاه کلمه یا کلام طوری بیان شود که افزون بر معنی لفظی و حقیقی، معنای پوشیدهای نیز داشته باشد و مقصود همان معنای دوم مجازی باشد، از صنعت کنایه استفاده شده است. این کتاب از دو بخش عمده تشکیل میشود: گفتارهای تحلیلی درباره کنایه و فرهنگ کنایات. بخش اول شمال دیباچهای بر علم بلاغت، پیشگفتاری انتقادی ـ تحلیلی درباره پیشینه کنایه، تعریف و شرح کنایه، گفتاری پیرامون کنایه و استعاره تمثیلی، بحثی درباره بلاغت و کاربرد کنایه در ادبیات فارسی با عنوان «چرا کنایه»، تقسیمبندیهای کهن کنایه، کنایه در قلمرو زمان، ژرفاشناسی کنایه و .... است. بخش دوم فرهنگ الفبایی نمونههای متعددی از کنایات فارسی است که در حوزه شعر و نثر فارسی وارد شدهاند.
نادر نادرپور، شاعر بزرگ معاصر ایران است، در حالی که پژوهشهایی اندک درباره کلام وی بانجام رسیده است. این پژوهش، زیر عنوان موسیقی بیرونی (وزن) در شعر نادرپور، به بررسی جلوهای از موسیقی در شعر او میپردازد. برای انجام این مهم، پس از آوردن مقدماتی در باب شعر و موسیقی، ابتدا بحثی در اطراف موسیقی بیرونی، طرح و تمام بحرهایی که نادرپور در قالب آنها شعر سروده، با ذکر یک یا دو نمونه معرفی شده است. سپس در یک جدول، تمام شعرها، اعم از سنتی، چهارپاره و آزاد، دستهبندی شده، در نهایت تحلیلی از نتایجِ بدست آمده انجام گرفته است. هدف از انجام این پژوهش، تأثیر و جای گاه موسیقی بیرونی در اشعار نادرپور است.