مقامات حمیدی، از شاهکارهای زبان فارسی است که قاضی حمیدالدین آن را در سده ششم هجری به نثر فنی نوشته است. مقامهنویسی از شمار گونههای ادبی است که بر ساختار روایت و قصهپردازی متکی است. مقامهپردازی در زبان فارسی، با تفاوتهایی، برداشتگونهای از نوع تازی آن است. مبدع ساخت و درونمایهی این گونهی ادبی را بدیعالزمان همدانی میدانند. از مقامات حمیدی دست کم چهار چاپ منتشر شده است. چاپ دکتر رضا انزابینژاد از این اثر، بهترین نسخهای است که تا حدودی نزدیک به معیارهای تصحیح انتقادی متون است. با این همه، به دلیل غفلت از برخی هنجارهای سبکشناختی و نیز، سهلانگاریهایی که در ویرایش متن رخ داده است، ضبط بسیاری از پارههای متن مقامات به نابهسامانیهایی کشیده است. در این مقاله ضمن بررسی مهمترین ناهمسانیهای این متن، روشن شده است که تصیحح و ویرایش دوبارهی مقامات حمیدی ضرورتی انکارناپذیر است.
موضوع این کتاب، بررسی و شناخت و شناساندن متون نثر ادبی تاریخی است که از قرن پنجم تا آخر قرن نهم هجری در ایران به رشته تحریر درآمدهاند. در این گفتار هدف بررسی و مقایسه تاریخها به صورت عام نیست، بلکه معرفی و شناخت تاریخهایی است که به نثر مرسل یا نثر متکلف و مصنوع در فاصله این قرون نوشته شدهاند. این مسئله، آشنایی با کتب تاریخی و معرفی آنها را نیز دربر میگیرد.
این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است؛ زیرا مؤلف آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش اباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بودهاند، شنیده بوده است. این کتاب افزون بر اهمیت تاریخی، از لحاظ ادبی نیز بسیار مهم است و نمونهای برجسته از نثر فنی، مصنوع و فاخر دبیرانه پارسی در سده هفتم قمری به شمار میرود. جوینی این کتاب را حدود سال 650 قمری و شاید در 651 آغاز کرده و به سبب آنکه سالیانی چند پیوسته در سفر به مغولستان و بازگشت از آن دیار به ایران بوده است، این کار به کندی پیش رفته و در سال 658 قمری، یعنی دو سال بعد از گشوده شدن بغداد به دست هولاکو و استقرارش در ایران به انجام رسانیده است. جلد اول این کتاب شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن و سلطنت گیوکخان؛ جلد دوم شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ و جلد سوم شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان است.
در اين مقاله، سير صور خيال (شبيه و استعاره) از شعر مكتب آذربايجان (خاقاني) به شعر سبك عراقي (حافظ) و از آن جا به شعر بازگشت ادبي (مشتاق) مطالعه ميشود. در راستاي همين هدف، ويژگيهاي سبك صور خيال اين شاعران، با ارائه نمونهها و نمودارها معرفي ميشود. نمونهگيري بگونهاي اتّفاقي، در 150 صفحه از ديوان هر شاعر انجام شده است. در اين توصيف و توضيح، برخي از ويژگيها، نشانگر سبك شخصي شاعر و برخي نشانگر همانندي او با ديگر شاعران است.
«اقتباس ادبي» شيوهاي امروزي است براي بازآفريني رمان، داستان، رويدادهاي برجسته كتابهاي تاريخي و حماسههاي منظوم و منثور در حوزه تئاتر و به ويژه سينما. ادبيات فارسي سرشار از رويدادهاي دراماتيک است. روايتهاي كمنظيري در شاهنامه، خمسه نظامي، مثنوي معنوي، تاريخ بيهقي و ... وجود دارد كه قابليتهاي نمايشي را براي «اقتباس ادبي» در خود دارند. ميتوان با بهرهگيري از ظرفيتها و اقبال عمومي نسبت به «هنرهاي نو» گوشههايي از توانمنديهاي ادب فارسي را به مخاطبان امروز نشان داد. در اين مقاله به بررسي قابليتهاي نمايشي داستان حسنك وزير پرداخته شده است و ساختار قصه بر اساس مهمترين عوامل يك اثر دراماتيك، بررسي و جنبههاي هنري آن از منظر درام و ساختمان نمايش روشن شده است.