مولانا عبدالله هاتفی از شاعران دوره تیموری و اوایل عصر صفوی است که علاوه بر دیوان اشعار و مثنوی شاهنامه حضرت شاه اسماعیل، به تقلید از خمسه نظامی چهار مثنوی سروده است. هاتفی خواهرزاده عبدالرّحمن جامی و از شاگردان وی است و جامی هاتفی را به خمسهسرایی تشویق کرد. «تمُرنامه» معروفترین اثر هاتفی است که به تقلید از شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی سروده شده است. این حماسه تاریخی به شرح زندگی تیمور گورکان به خصوص جنگها و نبردهای وی میپردازد. معانی تازه و لطیف، توصیفهای زیبا و بدیع و آرایههای لفظی و معنوی، این مثنوی را در ردیف مهمترین حماسههای تاریخی ادبیّات فارسی قرار داده است. همچنین وجود واژگان کهن و نادر، لغات و اصطلاحات ترکی و مغولی رایج در زبان فارسی، آن را منبعی شایسته توجّه فرهنگنویسان قرار داده است. جنبه تاریخی اثر نیز حائز اهمیت فراوانی است. تصحیح این اثر میتواند فضای جدیدی برای پژوهشهای گستردهتر در باب هاتفی و سبک آثار و اوضاع روزگارش فراهم آورد.
رباعيات خيام مجموعه شعرهاي عمر خيام در قالب رباعي است كه در سدههاي پنجم و ششم هجري به زبان فارسي سروده شدهاند و عمدتاً بيانگر ديدگاههاي فلسفي او ميباشند. به دليل آنكه اين اشعار از منابع گوناگوني گردآوري شدهاند، در صحت بعضي از آنها نظر يكساني وجود ندارد. با اين حال مضمون رباعيات خيام را به طور كلي ميتوان به پنج بخش تقسيم كرد: ۱. رازهاي جهان هستي؛ ۲. ناگزيريهاي زندگاني (سرنوشت، بيوفايي دنيا، مرگ و خاك و گِل ما)؛ ۳. پرسشها؛ ۴. چگونگي زندگاني اجتماعي؛ ۵. دَمهاي خوش زندگاني؛ ...مرحوم كيوان قزويني شرح عرفاني مبسوطي بر رباعيات خيام نگاشته و ساحت او ر از آلودگي دنياپرستان پاك گردانيده است. در اين كتاب چهارصد رباعي خيام با شواهد و امثله فارسي و عربي, به گونهاي مفصل شرح داده شده است
میراث اسلامی ایران مشتمل بر مجموعه بزرگی از رسالههای کوچک خطی در موضوعات مختلف، در بین سالهای 1373 تا 1378 در طول 6 سال به کوشش رسول جعفریان گردآوری و منتشر شده است. نویسنده در مقدمه کتاب هدف خود را نشر رسالههای چاپنشده در زمینه اسلام و ایران دانسته است. مجموعاً در این ده جلد (دفتر) 223 عنوان رساله (گرچه در مقدمه مجلد 10، گردآورنده تعداد آن را 221 عنوان و در فهرست انتهای جلد دهم 222 ذکر کرده است) به چاپ رسیده است که از این 223 عنوان، 204 عنوان رساله خطی و 18 عنوان فهرست کتابخانههای کوچک و کتابشناسی و معرفی نسخه است. یک مقاله نیز در مجلد دوم از مرحوم عبدالعزیز طباطبایی درباره شخصیت علمی و مشایخ شیخ طوسی به چاپ رسیده است. شیوه ارائه رسالات بهاینترتیب است که در ابتدا در بخشی که عنوان «درآمد» دارد، مصحح شرحی درباره مؤلف رساله، موضوع و محتویات آن نگاشته است و نسخه یا نسخههای مورد استفاده خود را نیز معرفی کرده است. البته ظاهراً در چاپ این مجموعه نسبت به موضوع اخیر حساسیت زیادی وجود نداشته است، زیرا در برخی از رسالات مصحح محترم هیچ اطلاعی از ویژگیهای نسخه خطی مورد استفاده، تاریخ کتابت، محل نگهداری و شماره آن به دست نمیدهد. نویسنده در مقدمه کتاب هدف از نشر این مجموعه را نشر رسالههای فارسی دانسته است؛ اما به دلیل نقش محوری زبان عربی در فرهنگ اسلامی کشور ما ایران چند رساله عربی نیز در هر دفتر تصحیح و چاپ شده است که تعداد آنها از مجموع 204 رساله چاپ شده 47 رساله است و بقیه رسایل فارسی هستند. به لحاظ موضوعی رسایل منتشر شده از تنوع نسبی برخوردارند. گرچه با وجود این تنوع از رسایلی در موضوعات تاریخ علوم پایه و پزشکی در این مجموعه اثری نیست. عمدتاًً رسالههای چاپ شده فارسی در موضوع تاریخ و سفرنامه هستند. اما بههرحال در مجموع این 10 جلد رسایلی با موضوعات فقه، کلام، ادبیات، سیاست، جامعهشناسی، اصول فقه، عقاید، تفسیر، عرفان و رجال وجود دارد.
در مباحث بیانی«تشبیه» به عنوان اولین عامل تصویر آفرین مورد توجه قرار گرفته است. شاید بتوان آن را ابتداییترین و سادهترین نوع صور خیال شمرد، زیرا فهم آن برای ذهن از دیگر صُور خیال راحتتر انجام میگیرد. تشبیه به عنوان پایه و جان مایه اصلی برخی دیگر از صُوَر خیال شناخته میشود که قطعاً فهم آنها مستلزم فهم و دریافت تشبیه میباشد. پژوهش حاضر به منظور بررسی و شناخت «تشبیه»، ارکان و فروع آن به عنوان یکی از صورخیال پایه و مطرح در علم بیان، بر اساس تقسیمات تشبیه در حوزه علم بیان سنتی و دیدگاههای دانشمندان این علم صورت گرفته است. از آنجایی که مخاطبان، با شعر معاصر به لحاظ زبانی و زمانی اُنس بیشتری دارند، «مجموعه شعر سفرنامه گردباد» از شاعر معاصر، زنده یاد سیدحسن حسینی اتخاب گردید و به روش تحلیلی ـ توصیفی همراه با ذکر مثال، جدول و نمودار آماری، مورد نقد و بررسی قرار گرفت. نتیجه تحقیق نشان میدهد، در 267 مورد تشبیهِ موجود در این مجموعه، حسینی به زیبایی از تشبیه در بیان هنری خود سود برده، تصاویری ساده، عینی، ملموس و قابل درک آفریده است.
یکی از مباحثی که حافظ نگاهی تازه بدان داشته مسأله گناه است که البته بدون داشتن یک نگرش جامع به مجموعه اشعار وی، ارائه تصویری روشن از جنبههای گوناگون گناه در شعر حافظ دشوار مینماید. نگاه حافظ به جوانب مختلف موضوع گناهدارای اهمیت است. وی معتقد است استعداد گناهکردن در وجود آدمی به ودیعت نهاده شده و این استعداد ازلی و تقدیر بشر است یعنی بشر از نظر ساختار وجودی میل به هنجارشکنی دارد وگاه از حد تجاوز میکند اما توبه ازگناه توفیقی است که سبب تحولات روحی بزرگی در انسان میگردد. مواجهه انسان با گناه از نگاه حافظ و روایت او از حال انسان، زمینه بسیاری از سؤالات و ابهامات پیرامون حافظ و شعرِ اوست. این امر در رابطه با پایبندی یا عدم پایبندی حافظ به حدود و ارزشهای دینی، کانون اختلاف نظرهای گوناگون بوده وگاه سبب برداشتهای سطحی وگناه آلود از شعر وی شده است. در نگاه حافظ توانِ گناه، به معنی مجاز دانستن گناه نیست بلکه گویای این باور است که سازِ شرع به گناهِ کسی، بی قانون نخواهد شد. از این جهت،حافظ گاه تظاهر به گناه را در جهان شعردر مقابلِ غرورِ بیگناهی ـ که بر نادرستی آن تأکید میکند ـ برمیگزیند. تظاهر به آلودگی از اندیشههای محوری شعر حافظ است که با هدف مخالفت با تظاهری دیگر یعنی تظاهرِ مدعیان پاکی و سلامت است. وی به منظور پرهیز از همسویی با این گروه چنان از ایشان فاصله میگیرد تا بیم تشابه او با آنان باقی نماند. مدعیانِ بیگناهی را گناهکاران حقیقی میداند که غرور و خودبینی آینه ادراکِشان را تیره و تار کرده است. در نگاه حافظ زهد و پارسایی چون دستاویز کسب اعتبار شود یا در چشم خودِ زاهد جلوهای داشته باشد، از درجه اعتبار ساقط میگردد. یکی از مهمترین مسائل مطرح در موضوعِ نگاه حافظ به گناه، برداشت مثبت وی از ارتباط انسان و خدا در این زمینه و تکیه او بر رحمت الهی است. او با طرح این مسأله انسانی به مبارزه کسانی میرود که تنها ادعا میکنند دامن پاک داشتهاند و از این راه بازار تزویر و خودنمایی را رونق بخشیدهاند. حافظ با دو پدیده ریا و خودبینی میستیزد. مقاله حاضر با توجه به ساختار فکری برآمده از مجموعه اشعار حافظ به بررسی جنبههای تعلیمی و تربیتی عصیان و گناه پرداخته است. بدین منظور، مباحثی چون گناه گویههای حافظ، روح رندی و ملامتی، پرهیز از همسویی با اهل ریا، همچنین زمینه عرفانی و ارزشگرایی در شعر حافظ از زاویه باورهای دینی، اخلاق و بیاخلاقی، پیامدهای گناه و ثمراتِ پاکزیستن، گناه و اراده انسان و در نهایت عنایت خداوند متعال مورد توجه و نقد و نظر قرار گرفته است.