هزار و يک شب همچون بسياري از آثار ادبي جهان آيينهاي است که کهن نمونهها را، به عنوان محصولات تجربههاي مکرر بشر که در ناخودآگاه وي به يادگار نهاده شدهاند، به شيوهاي نمادين منعکس ميکند. مطالعه روانکاوانه اسطورهها، که گنجينه آرزوها و انديشههاي بشرياند، نشاندهنده حضور ناخودآگاه جمعي است که در اين نمونههاي ازلي آشکار ميشوند. در اين پژوهش يکي از داستانهاي هزار و يک شب با عنوان «جوذر» با توجه به يافتههاي يونگ در عرصه روانشناسي اسطوره تحليل ميشود. نتايج حاصل از پژوهش نشان ميدهد که در اين اثر علاوه بر کهن نمونههاي اصلي همچون آنيما، آنيموس، پير دانا، سايه و مادر، انواع کهن نمونههاي فرعي نيز به چشم ميخورند. کهن الگوها در سه دسته موقعيتهاي کهن نمونهاي، شخصيتهاي کهن نمونهاي و نمادهاي کهن نمونهاي طبقهبندي شدهاند. در اين پژوهش انواع موقعيتهاي کهن نمونهاي چون سفر، ديدار با آنيما و پير خردمند و انواع شخصيتهاي کهن نمونهاي چون قهرمان، پير دانا و مادر و انواع نمادهاي کهن نمونهاي چون اعداد و حيوانات ديده ميشود. بررسي موردي حاضر درباره يکي از داستانهاي هزار و يک شب نشاندهنده قابليت بالاي اين اثر براي مطالعه روان جمعي مشترک بشر در طول تاريخ است که شامل قصهها و افسانهها نيز ميشود.
کتاب هزارویکشب از بزرگترین یادمانهای ادبی فرهنگ اسلامی است که از بسیاری جهات همچون جامعهشناختی، مردمشناختی، روانشناختی و .... نمایشگر معتقدات و آداب و رسوم و باورهای مردمی و اساطیری جوامع عرب و اسلامی در دوران دراز بوده است و بهویژه از مهمترین و دلپسندترین منابع برای شناخت بینش آن جماعات از کار عشق و عاشقی و مهر و مهرکاری است. درباره مدخل این کتاب، یعنی داستان شهرزاد و شهریار پژوهشهای کمتری صورت گرفته است؛ چنانکه گویی شخصیتهای رنگارنگ قصهها، شخص شهرزاد و سرگذشتش را در سایه انداخته است. نویسنده در این کتاب به بررسی این داستان پرداخته است.
کتاب هزارویکشب یا الف لیلة و لیلة که اغلب مردم آن را به اختصار الف لیل مینامند و به همین نام میشناسند، یکی از کتابهایی است که در طومار آثار فکری و قلمی بشر به عنوان شاهکار به ثبت رسیده و گرچه بیشتر دارای صبغه ایرانی و اصلا زاده افکار دانایان این سرزمین است ولی امروز در شمار کتابهای معدودی است که مجموع آنها ادبیات جهانی را شکل میدهد. این کتاب که امروز در شمار معروفترین کتابهای فارسی است، ترجمهای است که از سال 1260 هجری به امر بهمن میرزا پسر عباس میرزا نایبالسلطنه به وسیله ادیب معروف عصر عبداللطیف طسوجی تبریزی در مدتی قریب به چهار سال به جامی زیبای زبان شیواری فارسی آراسته شده و اشعار فارسی آن به وسیله افصح الشعرا سروش اصفهانی به جای اشعار عربی که در اصل کتاب الف لیلة و لیلة عربی بود، انشاء یا انتخاب و در متن کتاب گنجانیده شده است.
حکیم سنایی غزنوی از پایه گذاران ادبیات منظوم عرفانی زبان فارسی است. مثنوی حدیقه الحقیقه محتوایی عرفانی همراه با لطایف و اسرار حکمی دارد و الهی نامه، فخری نامه و حدیقه الحقایق نیز خوانده می شود. این اثر از نامدارترین منظومه های سنائی می باشد و در طول سدههای متوالی مورد قبول مردمان بسیاری بوده است. این مثنوی که سرودن آن در سال 525 قمری به پایان رسید، در تاریخ ادب و عرفان فارسی، باب تازهای را در سرودن منظومههای عرفانی گشود. حدیقه الحقیقه در ده باب و ده هزار بیت سروده شده و توحید، مدح پیامبر و خاندان او، خرد یا عقل کل، ستایش دانش، عشق و دلداگی حقیقی، پرورش عقل کل، ناپایداری زندگی زمینی، اخترشماری، دوستی و دشمنی موضوعات آن را تشکیل می دهند. از آخرین باب حدیقه نیز اطلاعات نسبی درباره زندگی شاعر به دست می آید. کتاب پیش رو با تصحیح و مقدمه مریم حسینی در سال 1382 توسط مرکز نشر دانشگاهی در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
توجه به ارزشهای آثار والا و بررسی ویژگیهای ادبی و هنری آنها همواره مورد توجه اندیشمندان و منتقدان بوده است. شارل آگوستن سنتبوو (1804ـ 1869 م) از پیشروان منتقدان این حوزه بود که به طور خاص و با رویکردی تازه به موضوع آثار کلاسیک ـ در مفهومی نو ـ پرداخت. وی در جستاری که از آثار برجسته ادبی به دست داد، به مؤلفههایی توجه کرد که سبب میشود اثر ماندگار و به تعبیر خاص وی، کلاسیک شود. توجه به محتوای اثر و سهمی که در اعتلای روح انسانی، در سنجش اثر کلاسیک مورد توجه سنتبوو بوده است. سنتبوو اثر کلاسیک را اثری میخواند که ـ به واسطه ظرفیتهای برتر خود ـ زمان را درمینوردد. در این نوشتار، رویکرد سنتبوو درباره اثر کلاسیک و وجوه مختلف آن بررسی شده است.