توجه به لزوم اخلاق و عوامل تربيت از ديرباز مورد عنايت فرزانگان بوده و شعراي ما نيز از ابتدا به اين مساله دقت نظر داشتهاند. از رودکي به عنوان پدر شعر فارسي گرفته تا کسايي و ناصرخسرو، سنايي، نظامي و ديگران و در اين ميان سعدي به اين مساله توجهي ويژه مبذول داشته است و دو اثر مهم سعدي: بوستان و گلستان به خوبي اين واقعيت را نشان ميدهد تا حدي که اين دو را نامه اخلاقي نام نهادهاند. با توجه به اينکه دو اصل تشويق و تنبيه، از بن لايهها و اساس هر تعليم و تربيتند، در اين مقاله به بررسي اين دو و ويژگي آنها در آثار سعدي پرداخته شده است.
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
احمد وقار شیرازی (1234 ـ 1298 هـ.ق) فرزند مهتر وصال شیرازی یکی از چهرههای درخشان ادبی قرن سیزدهم هجری سرزمین هنرپرور شیراز است که افزون بر آنکه شاعری چیرهدست و دانشمندی بزرگ میباشد، در نویسندگی نیز مردی یگانه یگانه و نامآور است. «انجمن دانش» کتابی است آمیخته به نظم و نثر. این کتاب حاوی حکایتهای تعلیمی، اخلاقی و اجتماعی است که وقار شیرازی آن را در سال 1281 هجری قمری به تقلید و شیوه گلستان و به نثر مسجع نوشته است. البته این اثر در بین مردم شناخته شده نیست.
پیوند بسیار کهن ملتهای عرب و ایران باعث شده که زبان فرهنگ و ادبیات عرب و فارسی در تعامل گسترده با یکدیگر قرار گیرند و در عرصههای فرهنگی به ویژه فرهنگ عامه نمود یافته است. تلاشهایی که در زمینه ادبیات تطبیقی صورت گرفته بسیار ناچیز است. از اینرو با بررسی مضمون فقر در اشعار معروف رصافی و پروین اعتصامی پژوهشهایی تطبیقی در ادبیات عربی و فارسی صورت گرفته است. رصافی به دلیل آگاهی به مسائل جامعه به ویژه فقر توجه خاصی نشان داده و حاکمان جامعه عامل را عامل فقر میداند و همچنین پروین اعتصامی نیز سهلانگاری حاکمان را باعث پیدایش فقر جامعه میداند. اما به خاطر زن بودنش کمتر مورد پذیرش جامعه قرار گرفته اما مانند رصافی یتیمان، بیوهزنان و مستمندان جامعه را مورد ترحم قرار میدهد.
ادوارد یونگ شاعر انگلیسی اواخر قرن هفدهم در اثر معروف خود با عنوان تفکراتِ شبانه تصویری غریبانه از صحنه مرگِ همسرش ارائه میهد. آلفرد دو موسه، شاعرِ فرانسوی قرنِ نوزدهم در سرودنِ مجموعه شعری اش با عنوان شبها از ادوراد یونگ الهام میپذیرد. او شب را تنها شاهد روزگار غمزدهاش در نظر میگیرد و الهههای شعر را برای التیامِ دردِ فراقش از ژرژ ساند به یاری میطلبد. در این مقاله در نظر داریم این دو مجموعه شعری را باهم مقایسه کنیم.