کتابخانه مجازی ادبیات

دانشمند بزرگ و نابغه كم نظير شيخ محمد علي حزين لاهيجي كه اين كتاب شرح زندگاني پرماجراي اوست، يكي از نادرترين علماي شيعه اماميه است كه قدرش مجهول مانده و تاكنون درست شناخته نشده است. او به نام «حزين» كه تخلص شعراي او بوده، در تذكره ها و بعضي از كتب تراجم بيشتر به عنوان يك شاعر شناخته شده است، نه به عنوان يك دانشمند بزرگ كه از بسياري از امثال خود بزرگتر و جامع تر بوده است. تاریخ و سفرنامه حزین کتابی به فارسی است تألیف محمدعلی حزین لاهیجی (۱۱۰۳ـ۱۱۸۰ق) مشتمل بر تاریخ اواخر صفویه، افاغنه و نادرشاه و سفرنامه مؤلف. مؤلف در این کتاب به شرح خاندان خود و نیز خاطراتش از دوران کودکی تا ایام تحصیل در اصفهان و سپس سفر به شهرهای ایران و اوضاع سیاسی ایران در زمان حملۀ افغان‌ها به اصفهان و پس از آن تا ظهور نادرشاه و شکست افغان‌ها و مهاجرت خود به هند پرداخته است. این کتاب از دو منظر حائز اهمیت است: نخست، مؤلف شرح حال بسیاری از دانشمندان، علما، فقها، حکما، و عرفای معاصرش را، که در منبع دیگری نمی‌توان یافت، بیان می‌کند؛ و دیگر، تصویر دقیقی است از اوضاع سیاسی ایران در آن دوران که او خود شاهد و ناظر آن بوده است. این کتاب نخست به ضمیمۀ دیوان حزین منتشر شد (۱۳۵۰ش)، و سپس علی دوانی آن را تصحیح کرد و به‌چاپ رساند (تهران، ۱۳۷۵ش).

سرزمینِ «بُرهان‌پور» به بابِ دکن شهرت دارد. حضرت محمّدهاشم کشمی بدخشانی ثمّ بُرهان¬پوری (تقریباً 1000- 1045ق) به این سرزمین تعلّق دارند که تذکره «نسمات القدس من حدایق الانس» شهره آفاق است. جناب دکتر محمّدیاسین قدّوسی مدیرِ پیشینِ کتیبه‌هایِ عربی و فارسیِ اداره باستان‌شناسیِ هندوستان در ناگپور هندوستان هستند که در سالِ 2011 به پاسِ خدماتِ ایشان جایزه ریاست جمهوری هندوستان به وی اهدا شد. جناب دکتر یاسین قدّوسی به تازگی کتابی به زبانِ اردو با عنوانِ: «شهر دلگشا بُرهان‌پور» درباره شهرِ بُرهان‌پور، کتیبه‌هایِ فارسی و آثارِ تاریخیِ این شهر منتشر کرده‌اند. سرورقِ کتاب آراسته به کتیبه‌ای به تاریخِ 1009 هجری/ 1601م متعلّق به دوره اکبر شاه در قلعه اسیر گَر هندوستان است. فهرست مطالب کتاب بدین قرار است: نگاهی به تاریخ، جامعه و ادبِ سرزمینِ بُرهان‌پور؛ سپه‌سالاری به نامِ عبدالرحیم خان خانان و ارتباطِ صمیمیِ وی با صوفیان؛ خانواده الحاج محمد اسماعیل فهمی؛ خدماتِ علمی، ادبی و تاریخیِ محمد جاوید انصاری؛ صوفیانِ سرزمینِ بُرهان پور؛ اهمیتِ کتیبه‌شناسی؛ کتیبه‌هایِ سرزمینِ بُرهان پور؛ عمارت‌های تاریخی، مساجد، مقابر و دیگر آثارِ باستانی در شهرهایِ: بُرهان پور، اسیر گَر، زین آباد، مَلیر، گُل آرا در هندوستان؛ درگذشتِ ممتاز محل در بُرهان‌پور؛ اگر بُرهان‌پور در شاهراهِ جی.تی قرار داشت؛ مراسمِ پنجاهمین جشنواره ممتاز محل در ژوئن 2019؛ آستانِ حکیمیِ بوهرا و برهان پور؛ شهر دلگشا بُرهان پور و وابستگانِ خاص؛ لوح‌های تقدیر و جوایز اعطا شده به دکتر محمد یاسین قدّوسی؛ کتاب‌نامه.

در میان همه آنچه عارف نوشاهی نوشته است، عشق به دو چیز بیش از هر چیز دیگری هویداست: نخست زبان فارسی و دیگر نسخه خطی. و پدیده‌ای که هر دو دست در دست یکدیگر دارند و روح و ذهن این مرد پرکار و دقیق و ظریف را تسخیر کرده‌اند. بی‌شک تاریخ زبان فارسی در شبه قاره هیچ‌گاه بدون عارف ورق نخوهد خود و این کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها و یادداشت های اوست که دنیای زبان فارسی را در شبه قاره می‌تواند بیش از پیش به روی مورخان تاریخ ادبیات فارسی در ایران باز کند. شماری از دوستان و دوست‌داران عارف نوشاهی و زبان فارسی، به پاس تلاش‌ها و زحمات او به زبان فارسی و نسخه‌های خطی این مجموعه را فراهم کرده و تقدیم وی نموده‌اند.

نقیضه یکی از خرده‌گونه‌های ادبی است که به نفی و یا تمسخر گونه اصلی خود می‌پردازد. نقیضه بنابه اعتبار و اهمیت گونه اصلی‌اش و نیز ساختار و ماهیت خود، می‌تواند به طور مستقل مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که در ادبیات معنا از ارکان اصلی است و هم در حوزه زبان و هم در حوزه‌های عاطفه و خیال نقش محوری دارد، در آثار ادبی بسیار مورد توجه است. به این سبب یکی از مهم‌ترین نقیضه‌ها در این حوزه شکل گرفته است که در ادبیات فارسی به آن «تزریق» می‌گویند. یکی از اهداف مهم نقیضه، سرگرمی و خنداندن مخاطب است و تزریق چنین هدفی را به خوبی تأمین می‌کند. مشابه این نقیضه را در ادبیات غرب نیز با اندک تفاوتی با عنوان nonsense verse داریم که نگارنده سعی در تطبیقی وجوه اصلی این دو با یکدیگر دارد.