کتابخانه مجازی ادبیات

کلمه «ادبیات» چه معنا و مفهومی را در ذهن‌ها برمی‌انگیزد؟ آیا مفهوم ادبیات مطلقا ذهنی است و ارتباطی با دنیای خارج از ذهن ندارد یا مفهوم ذهنی ما از ادبیات با دنیای محسوس خارجی مربوط است؛ اگر مربوط است، با کدام بخش و چه نوع محسوسات خارجی ارتباط دارد و مشخصات خارجی آن محسوسات که با مفهوم ما از ادبیات در ارتباط‌اند چیست؟

بختیارنامه از قصه ‌های‌ معروف‌ فارسی‌ است و کهنترین تحریر منثور آن‌ به نام راحة الارواح فی سرور المفراح منسوب به‌ شمس ‌الدین‌ محمد دقایقی‌ مروزی (سده ‌ششم و هفتم هجری) است‌. بختیارنامه مروزی از مقدمه، ده باب و خاتمه تشکیل شده و جز قصه اصلی‌ شاهزاده بختیار، 9 داستان تو در تو و مرتبط با یکدیگر را در برمی گیرد که در تایید فضایل‌ انسانی و طرد رذایل‌ اخلاقی‌ هستند‌. ذبیح‌الله‌ صفا این اثر را در زمره داستان‌هایی‌ می داند که‌ در دوره تکوین‌ حیات‌ ادب‌ عربی‌ و در قرون اولیه هجری از پهلوی‌ به‌ عربی‌ ترجمه‌ شده اند. در کتاب حاضر پس از پیشگفتار و بیان اصلاحات و ملاحظاتی از ذبیح‌الله‌ صفا، به متن اصلی راحة الارواح پرداخته می شود. این اثر در سال 1345 توسط انتشارات دانشگاه تهران در دسترس علاقمندان ادب فارسی قرار گرفت.

تلمیح یکی از تکنیک‌های مطرح در دایره بدیع است و به تعبیر دقیق‌تر از تکنیک‌های بدیع معنوی به شمار می‌رود. در این کتاب تمامی اشاره‌ها و تلمیحات مطرح در شعر شاعران معاصر بررسی شده، مورد دقت و تأمل قرار گرفته و شرح داده شده است؛ به گونه‌ای که زمینه وسیعی برای درک معانی شعرهای بررسی‌شده فراهم آمده است. از آنجا که محدوده شعر معاصر بسیار وسیع است و شامل شاعران فراوانی می‌شود، برای دقیق‌تر بودن و علمی‌تر شدن کار، تلمیحات به دو دوره کلی تقسیم شده است: از سال 1301 تا سال 1357 و از سال 1357 به بعد. دوره اول عمدتاً شامل شاعران مطرح قبل از انقلاب می‌شود. دوره دوم نیز شامل شعرها و شاعران پس از انقلاب است. در این کتاب تملیحات دوره اول شعر معاصر بررسی شده است. از بین شاعران دوره اول این شاعران انتخاب شده‌اند: اخوان ثالث، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، فروغ فرخزاد، نیما یوشیج و شاملو.

این کتاب نقد و بررسی‌ای کوتاه در شعر صائب و سبک هندی می‌باشد. در فصل اول کتاب نویسنده به طور گذرا اشاره‌ای به نقص‌ها و کاستی‌های تذکره‌ها کرده است. فصل دوم کتاب اختصاص به نقد و بررسی شعر صائب تبریزی دارد. در این فصل دو جنبه عمده شعر او از هم جدا شده و در دو قسمت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است یعنی از جنبه‌های نقد صورت و نقد معنی. مهم‌ترین ویژگی سبکی در شعر صائب از رهگذر یک نازک‌کاری و ظریف‌سازی در تمثیل ایجاد می‌شود؛ بنابراین فصل سوم اختصاص به بررسی تمثیل دارد. با بررسی اشعار صائب معلوم می‌شود که در شعرهای او پیوسته صورت‌های مکرری وجود دارد؛ صورت‌های مختلفی که از سطح کلمه آغاز شده و تا سطح کلام ادامه می‌یابد. تکرار و نقد تکرار مبحثی است که در فصل چهارم کتاب بدان پرداخته شده است. فصل پایانی کتاب نیز اختصاص به بررسی بدیع در اشعار صائب دارد.