کتابخانه مجازی ادبیات

تذکرةالاولیاء کتابی عرفانی است به نثر ساده و در قسمت‌هایی مسجع، که در شرح احوال بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه توسط فریدالدین عطار نیشابوری به فارسی نوشته شده‌است. تذکرةالاولیاء کتابی درباره زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان عارفان و مشایخِ تصوف است، و به ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت‌آمیز صوفیان بزرگ می پردازد.این کتاب مشتمل است بر مقدمه و ۷۲ باب که هر باب به زندگی یک صوفی پرداخته است و در ابتدای هر باب سخنانی مسجع در تمجید و ثنای صوفی بیان شده و سپس سخنان و داستان ها درباره صوفی آورده شده است.نخستین باب به حالات و سخنان جعفر صادق اختصاص یافته‌است، و باب هفتاد و دوم به حسین بن منصور حلاج .

شرح اصطلاحات تصوف، اثر سید صادق گوهرین، در 8 جلد و به زبان فارسی است.نویسنده، مقدمه بسیار مفصلی بر جلد اول کتاب نوشته که در آن درباره تاریخ تصوف و ارتباط آن با اسلام و به‌خصوص شیعه و همچنین فرقه‌های متصوفه و... توضیح می‌دهد. وی انگیزه اولیه نگارش این اثر را تشویق استادش بدیع‌الزمان فروزانفر و دیدن خوابی می‌داند که در آن پیامبر خدا به وی توصیه به این امر کرده است. او درباره طرز تدوین و تنظیم کتاب می‌نویسد: در جمع‌آوری اصطلاحات صوفیان، از قدیم‌ترین آثار موجود این طایفه تا قرن هفتم هجری که زمان زندگانی مولانا و آثار گران‌بهای او از جمله مثنوی معنوی اوست، بسنده کردم و در این جمع‌آوری سعی کردم که پیوسته از پرارزش‌ترین متونی که مورد قبول مشایخ این مسلک است استفاده شود. در شرح اصطلاحات، از کتاب‌های پس از قرن هفتم و همچنین از تفاسیر قرآنی صوفیان و کتب تاریخی و تذکره‌های آنان نیز استفاده شده است. نویسنده ذیل هر اصطلاحی عین عبارتی را که پیشوایان صوفیه در آثارشان آورده‌اند، بدون کم‌وکاست نقل می‌کند. سپس برای درک بیشتر مفاهیم بسیاری از اصطلاحات، ذیل عنوان اقوال مشایخ، گفتار پیشوایان معروف این طایفه را می‌آورد. پس از آن، در حاصل کلام، به شرح و توضیح آنچه در نقل عبارات و کتاب‌ها و اقوال مشایخ آورده شده، می‌پردازد. او سرانجام ذیل عنوان «اما در مثنوی» می‌کوشد با نقل اشعار مثنوی آنچه را که مولانا در بیان هر اصطلاحی آورده است، نقل کند و شروحی بر آن بنویسد.

تصحيح يک اثر نفيس خطي و تحشيه و تعليق بر تاليفي که از زمان‌هاي پيشين بر جاي مانده است، ازآن جا که مقوم ميراث فاخر قومي و ملي يک کشور است و اطلاعاتي وسيع در باب سلوک، انديشه و ساختار فکري و زباني دانشمندان و متفکران گذشته به دست مي‌دهد و به دانسته‌هاي بشر کنوني مي‌افزايد، پژوهشي اصيل است که منتقدان ادبي پيوسته بر آن تاکيد کرده‌اند. نسخه خطي «کاشف المشکلات» بهاء الدين ابوبکر بن کالنجار شيرازي باقي مانده از قرون هفتم و هشتم هجري است که از آن تنها نسخه‌اي منحصر به فرد و به خط خود مولف در دست است. نويسنده به تصريح متن اثرواذعان کتب رجال معاصر وي، از مقام شامخ عرفاني و وجاهت علمي برخوردار بوده و کتاب خود را براي رفع دشواري‌هاي فهم علوم متداول در زمان خود و به خواهش فضلاي عصر ترتيب داده است. اين کتاب که به زبان علمي ساده و روشن وگاه آراسته به صناعات لفظي و معنوي در قالب جملاتي کوتاه به رشته تحرير درآمده است، علاوه براشتمال بر اصطلاحات عرفاني و مکاشفات مولف، شامل فصول متعدد ديگر در باب تفسير آيات و احاديث، طب، دشواري‌هاي حکمي و کلامي و وصاياي مولف است. اين کتاب سه قسم عمده دارد که هر يک به چندين باب و هر باب به رسالات متعدد تقسيم شده و مجموعا به 349 رساله منقسم است. اين نوشتار بر آن است با ارائه توضيحاتي چند در باب احوال مولف و بررسي کتاب کاشف المشکلات و مندرجات آن، به بررسي ساختار، سبک و ويژگي‌هاي زباني اين نسخه خطي بپردازد و آن را از بعد زيباشناختي و ادبي بررسي کند.

مثنوي مولانا را «قرآن عجم» ناميده‌اند. اين اثر ارزشمند و متعالي سرشار از انديشه‌ها، تعاليم و معارف عرفاني است. موضوعات مهم عرفان و تصوف مانند توكل، رضا، تسليم، زهد، محبت، صبر، توبه، فنا و بقا و مانند آن را مي‌توان در آن بررسي و تحليل كرد. مولوي بسياري از موضوعات مهم عرفاني را كه در متون متصوفه نيز به آنها پرداخته شده، در قالب داستان، به شكلي عملي و با شور و حرارتي ويژه بيان كرده و از اين طريق آنها را جذاب‌تر و تاثيرگذارتر ساخته است. اين شيوه مخاطبان بسياري را مجذوب خود ساخته است. يكي از اين موضوعات عرفاني توبه است كه به خصوص در داستان «پير چنگي» قابل بررسي است. در ميان عرفا و متصوفه ديدگاه‌هاي مختلفي درباب توبه هست. نگاه مولانا به توبه، ابتدا متناقض و دوگانه به نظر مي‌رسد. مولانا در اين داستان به تبيين توبه از بدايت بيداري دل تا نهايت استغراق و فنا پرداخته است. از ديگر عناصر مهم قابل بررسي در اين داستان، خواب و رويا است. خواب و رويا در اين داستان رسانه ارتباط با عالم معناست. مولانا در اين داستان با كساني موافق و همراي است كه معتقدند در عالي‌ترين درجات توبه، هشياري تائب گناه است و او بايد از هستي خود دست بكشد و از توبه نيز توبه كند.