یکی از ویژگیهای ادبیات مشروطه، تغییر حیطه مخاطب است. مقاله حاضر بر آن است تا به اثبات این نظریه بپردازد که تغییر حیطه مخاطب در ادبیات مشروطه، تنها محدود به مخاطب برونمتنی نبوده، مخاطب درونمتنی را نیز شامل میشود. پرسشی که این پژوهش میکوشد به آن پاسخ دهد این است: نگرشهای جدید اجتماعی ـ سیاسی در روزگار مشروطه چه نقشی در گزینش مخاطب درونمتنی و شیوه خطاب داشته است؟ به منظور دستیابی به پاسخ، نگرشهای نوین اجتماعی ـ سیاسی عصر مشروطه در هفت بررسی شده و در هر بخش تأثیر محورهای یاد شده بر گزینش مخاطب درونمتنی در دیوان چند شاعر برجسته دوره مشروطه، تحلیل شده است. حاصل پژوهش بیانگر آن است که در بحبوحه انقلاب مشروطه، تحولات اجتماعی ـ سیاسی، منجر به ظهور مخاطبان جدیدی در عرصه شعر شد و شیوه رویارویی با بعضی مخاطبان را تغییر داد؛ اما ناکام ماندن این انقلاب و بازگشت دوباره به حکومت فردی (دیکتاتوری رضاخان) باعث گرایش شاعران به سوی مخاطبان شناخته شده ادبیات کلاسیک گردید.
انقلاب مشروطیت ایران از لحاظ دارابودن شعرای عصر خود، بیتردید در ردیف نخستین انقلابهای جهان قرار دارد. منظور از شعرای عصر مشروطیت به طور کلی تمامی گویندگانی هستند که در دورههای مختلف انقلاب، اشعاری با محتوای سیاسی و اجتماعی سرودهاند یا به گونهای اشعارشان از فضای عصر آزادی و مشروطهخواهی و ارزشها و آرمانهای آن دوره تأثیر پذیرفته است. اشعار گویندگان عصر مشروطه به لحاظ محتوا به دو بخش تفکیک میشود: اشعاری با مضامین سیاسی و اشعاری با مضامین اجتماعی. در این کتاب این دو موضوع بررسی شده است.
در یک نگاه کلی میتوان گفت تمامی شاعران مطرح دوران مشروطیت به انگیزه نوجویی و نفس زدن در هوای تازه و رهایی از بنبست تقلید و تکرار که شعر دوران قاجار بدان مبتلا بود، به ترجمه شعر و ادب غربی که در نشریههای این دوران به فراوانی آمده، عنایت داشتهاند و از انجا که خود با زبان فرانسوی یا انگلیسی آشنا بودهاند، احتمالا از متن اصلی بهره بردهاند. در دیوان ایرج میرزا، یک قصیده، چهار قطعه و نه مثنوی وجود دارد که سرچشمه الهام و مضمون آنها منابع ادب شرقی و غربی است. این کتاب بررسی درباره این تأثیرپذیری در شعر ایرج میرزا است.
پروین اعتصامی (1285-1320) در خانواده ای سرشناس و آشتیانی الاصل در شهر تبریز به دنیا آمد. ادبیات فارسی و عربی را از پدر آموخت و با عنایت پدربزرگ خود میرزا ابراهیم آشتیانی که پذیرای علما، دانشمندان و شعرا بود به عرصه شاعری پای گذاشت به گونه ای که از همان اوان جوانی، اشعار پروین شهره خاص و عام گردید. این شاعر نامدار توانست با سحر کلام و سادگی و بی پیرایگی بیان و پرهیز از خودستایی مرسوم شاعران، قریحه سرشار خویش را صرف آموزه های اخلاقی، حکمی و عرفانی نماید. کنگره بزرگداشت یکصدمین سال پروین اعتصامی که در سال 1385 و توسط دانشگاه اراک و استانداری مرکزی برگزار شد تحلیل اصالتهای محتوایی این اشعار ( در شاخه های دین، سیاست، اجتماع و ... ) و همچنین نقد نوعی، نقد زبانی، عناصر قصه در حکایات پروین، نقد و موسیقی، نقد و زیبایی شناسی و ... را در جنبه های ساختاری این آثار مورد توجه قرار داده است. کتاب حاضر که جلددوم از این مجموعه مقالات است، حاوی 35 مقاله با عناوینی چون ویژگیهای شعری پروین، سبک شناسی شعرهای پروین اعتصامی، پروین و رمانتیسم، دنیاستیطی ناصرخسرو و دنیاگریزی پروین و ... است که به کوشش محسن ذوالفقاری گردآوری شده و بر اساس نام خانوادگی نویسندگان مقاله مرتب شده است.
پروین اعتصامی (1285-1320) در خانواده ای سرشناس و آشتیانی الاصل در شهر تبریز به دنیا آمد. ادبیات فارسی و عربی را از پدر آموخت و با عنایت پدربزرگ خود میرزا ابراهیم آشتیانی که پذیرای علما، دانشمندان و شعرا بود به عرصه شاعری پای گذاشت به گونه ای که از همان اوان جوانی، اشعار پروین شهره خاص و عام گردید. این شاعر نامدار توانست با سحر کلام و سادگی و بی پیرایگی بیان و پرهیز از خودستایی مرسوم شاعران، قریحه سرشار خویش را صرف آموزه های اخلاقی، حکمی و عرفانی نماید. کنگره بزرگداشت یکصدمین سال پروین اعتصامی که در سال 1385 و توسط دانشگاه اراک و استانداری مرکزی برگزار شد تحلیل اصالتهای محتوایی این اشعار ( در شاخه های دین، سیاست، اجتماع و ... ) و همچنین نقد نوعی، نقد زبانی، عناصر قصه در حکایات پروین، نقد و موسیقی، نقد و زیبایی شناسی و ... را در جنبه های ساختاری این آثار مورد توجه قرار داده است. کتاب حاضر که جلد اول از این مجموعه مقالات است، حاوی 42 مقاله با عناوینی چون زن در اشعار پروین اعتصامی، پروین اعتصامی در گذرگاه سنت و مدرنیته، عصر سیاسی اجتماع پروین، هنر اقتباس در شعر پروین اعتصامی و ... است که به کوشش محسن ذوالفقاری گردآوری شده و بر اساس نام خانوادگی نویسندگان مقاله مرتب شده است.