جامعهشناسي ادبيات، يکي از شيوههاي جديد و کارآمد نقد متون ادبي است و امروزه، در تحليل انواع ادبي نوين، به خصوص رمان فارسي معاصر کاربرد فراوان دارد. نقد و تحليل رمانهاي معاصر فارسي و بررسي ساختارهاي تاريخي، سياسي، اجتماعي جا معه ايراني از خلال اين آثار، هدف مقاله حاضر بوده است. يافتههاي اين تحقيق، حکايت از آن دارد که: رمان کاملترين نوعي است که ميتواند به مطالعات جامعهشناختي نوين، پاسخ مثبت دهد. از دريچه مطالعه رمان فارسي، به خوبي ميتوان ساختارهاي جامعه ايراني را تبيين کرد. هر قدر از ساختار ساده جامعه ايراني در عصر مشروطه ـ که عصر پيدايش نخستين رمانهاي فارسي نيز هست ـ فاصله ميگيريم و به سمت جامعه پيچيدهتر و مشکل دارتر معاصر پيش ميآييم ساختار رمان فارسي نيز پيچيدهتر ميشود و موضوعات اجتماعي، تنوع و پيچيدگي بيشتري مييابند. موضوعات و مقولاتي که در رمانهاي فارسي، مد نظر نويسندگان قرار گرفته است از کليگرايي به سمت جزييگرايي سير ميکند. اين نکته، از يک سو، حکايت از به فرديت رسيدن انسان معاصر ايراني دارد که با تمام وجود، در رمان جديد حضور يافته است و از سوي ديگر، بيانگر فاصله گرفتن ساختارهاي جامعه، از حالت ساده، ابتدايي و حماسي قديم، به سمت ساختارهاي پيچيده و مدرن است.
لویس کوزر در زبان انگلیسی دست به ابتکار جالبی زده است؛ او مفاهیم اساسی جامعهشناسی را مانند نقش، پایگاه، فرهنگ و ...، به جای اینکه با زبانی خشک و کسلکننده متعارف جامعهشناسان بیان کند، آنها را با قطعاتی از ادبیات جهان توضیح میدهد. پیروی از این روش در بررسی دیوان نظامی گنجوی در این کتاب انجام گرفته است. این کتاب در واقع پایاننامه نویسنده است که به راهنمایی دکتر اسعد نظامی انجام گرفته است. در واقع در این کتاب بخشهایی از کتاب «جامعه شناسی» کوزر ترجمه شده و برخی از مفاهیم اجتماعی در خمسه نظامی تبیین شده است.
جامعهشناسی ادبیات به کدام نیاز پاسخ میگوید. نیاز معرفتی و عقلانی یا نیاز حسی و زیباییشناختی؟ با وجود آنکه این حوزه مطالعاتی حاصل تأمل و جستجوگری در دو قلمرو جامعهشناسی و ادبیات است، اما نه منحصر به شرح دشواریهای فنون ادبی است و نه یافتههای پژوهشهای تجربی جامعهشناسانه. جامعهشناسی ادبیات پیوند متوازن عشق و معرفت را ممکن میسازد و مشتاقان این طریق را با تجربه زیستهشان فرا میخواند. این کتاب دربرگیرنده مجموعهای از مقالاتی است که درباره جامعهشناسی ادبیات به نگارش درآمدهاند.