ماتمکده، عنوان کتابي است از مولا قربان ابن رمضان بادشتي رودباري قزويني متخلص به بيدل که موضوع آن مقتل حسيني (ع) است. اين کتاب حوادث حماسه سال 61 هجري را از لحظات شهادت امام حسين (ع) تا گسيل داشتن کاروان اسيران با سرهاي مطهر شهدا از کربلا به کوفه و شام و نهايتا برگشتن اسرا به کربلا در اربعين اول در بردارد. کتاب که تاريخ اتمام آن 1267 ه. ق است در قالب نظم و نثر تاليف گرديده و از حيث ادبي و بلاغي از اهميت به سزايي برخوردار است. اين پژوهش ميکوشد تا شرح مختصري پيرامون ترجمه حال مصنف و جايگاه ادبي و ميزان تاثيرگذاري وي در نوع ادبي «مرثيه» و مقتل نويسي به دست دهد. آنگاه درباره نام، موضوع، محتوا و ساختار ماتمکده بحث خواهد شد. در ادامه، سبک جايگاه تاريخي اثر نيز به اجمال تحليل شده و به نقش عنصر تعليم در اين اثر با ذکر بعضي عناوين و نقل نمونهاي مختصر اشاره خواهد شد. آنگاه در نقد محتوايي ـ ساختاري آن شواهدي ذکر خواهد شد. ماتمکده بيدل قزويني از جمله مهمترين و کم نظيرترين مقتلهاي فارسي در تاريخ ادبيات ايران است که هم به لحاظ ادبي و هم به جهت تاريخي اهميت خاصي دارد و از اينرو، تصحيح، توضيح و انتشار آن در راستاي احياء و معرفي يکي از برترين مفاخر مکتوب ادبيات آييني ايران اسلامي، شايسته و بلکه بايسته مينمايد.
این کتاب که نام «تاریخ اصفهان» بر آن نهاده شده و از آثار ارجمند در باب خویش است، نوشته حاج میرزا حسن خان انصاری از اعیان فضلای اصفهان در عهد اخیر است. جلد نخست و دوم و چهارم این مجموعه برگرفته از کتاب مشهور وی «تاریخ اصفهان و ری و همه جهان» و جلد سوم رسالهای است که نویسنده در اواخر ایام عمر با عنوان جلد سوم «تاریخ اصفهان» دستاندرکار طبع آن داشت، ولی هنوز شمار اوراق مطبوع کتاب از چهل درگذشته بود که طومار عمر هشتادونه ساله نویسنده درهم نوردیده آمد. این کتاب در واقع ترتیب و نظم یافته همان کتاب «تاریخ اصفهان و ری و همه جهان» است.
خسرو و شيرين نظامي، بيشک، يکي از شاهکارهاي غنايي ادب ايران و جهان است. چنين اثر ژرفي در کنار التذاذ هنري حاصل از آن، توانايي آن را دارد که همواره مورد باز انديشي و تامل قرار گيرد تا بدين وسيله بتوان با ژرفانديشي و غور در ساختمان صوري، محتواي دروني، بلاغت حاکم بر بافت آن و ساير توانشهاي ساختاري نهفته در آن، موارد ارزشمندي را يافت. از آنجا که صورت و ساخت شعر به ترتيب در دو محور افقي و عمودي به طور همزمان گسترش مييابد در بررسي کمال شعري هر اثر بايد بتوان با اتکا به اصولي صورت و ساخت اثر را به طور مستقل و جدا مورد بررسي قرار داد. به همين دليل، محور کلي اين مقاله بررسي امکانات ساختاري و صوري نهفته در خسرو و شيرين نظامي است. بخش اول، تلاشي است در بررسي آن دسته از امکانات ساختاري که در محور عمودي شعر، خود را نشان ميدهد. بخش دوم، امکانات صوري را در چهار محور جدا مورد بررسي قرار ميدهد. درک اين دو دسته از تواناييها يقينا بيانگر اهميت چنين منظومهاي و اهميت بازانديشي در آن است.