يكي از ابزارهاي موثر در زمينه باورهاي مذهبي و عرفاني و تجربههاي روحاني ناشي از آن، بهرهگيري مولف از ظرفيت حكايات و قصهها است كه در ايجاد ارتباط موثر مخاطب با اين مفاهيم متعالي از تواني خاص برخوردار است. يكي از آثاري كه در همين راستا به رشته تحرير در آمده، كتاب «انيس العارفين»، تاليف «علي بن مولانا حسين ابن موسي الرصدي» معروف به «واعظ» يكي از مولفان قرن نهم است. نثر اين كتاب، مرسل و فصيح و آميخته به نظم و آراسته به آيات و احاديث و آرايههاي ادبي (بويژه در بخش مقدمه) است. موضوع نسخه، بحث و بررسي فضايل تعدادي از سورههاي قرآن كريم، ايمان و توحيد و معرفت حق، جايگاه ويژه نبي اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، توكل، تسليم، شكر و ... با بهرهگيري از بياني ادبي و عرفاني است. در اين مقاله، بررسي اجمالي و محتوايي نسخه، ابواب و فصول آن، ويژگيهاي زباني، ارزشهاي ادبي و ... مورد نظر است.
شعر خيام از دير باز موضوع تفسيرها و برداشتهاي گونه گون قرار گرفته است. در اين ميان، دستهاي از مفسران شعر وي، انديشه او را از نوع انديشههاي عرفاني خواندهاند. اما بديهي است که چنين تفسيري منطبق بر مباني و معيارهاي هيچ يک از مکتبهاي عرفان و تصوف اسلامي نبوده و بيرون از هنجارهاي يك پژوهش علمي صورت گرفته است. در حالي که اصول و آداب يک تفسير دقيق اقتضا ميکند که ابتدا يکايک مباني انديشه عرفاني را تعريف و آنگاه مباني انديشه خيام را بر آنها عرضه کنيم، و از اين طريق ميزان همانندي يا ناهمانندي آن دو را با يکديگر دريابيم.
گويندگان عارف همواره درصدد يافتن راهي براي انتقال و القاي انديشههاي متعالي و تجربيات معنوي خود و مخاطبان آثار عرفاني درصدد درک و دريافت اين مفاهيم بودهاند. آشکار است که به دليل ابهام و ديريابي اين معارف، استفاده از تمامي ظرائف و قابليتهاي زبان و بلاغت آن ضرورت مييابد. در اين راستا برخي ابزارهاي بلاغي علم معاني ـ که همسو با قريحه ذاتي و ذوق فطري گوينده و مخاطب اوست ـ از جمله «قصر و حصر» و اختصاص و تأکيد مستتر در آن، اهميت ويژهاي دارد. دو محور اساسي دغدغه گوينده عارف براي القاي انديشهها از سويي و کاربرد فراوان «قصر و حصر» در متون نثر عرفاني از سوي ديگر، ضرورت انجام چنين پژوهشي را تبيين ميکند.
«درد و رنج» به عنوان يكي از وجوه برجسته تراژيك زندگي، از مسایلي است كه هر انساني در زندگي خود با آن روبه روست. اين مساله در هنر و ادبيات به طور عام، و به طور خاص در ادبيات معاصر به ويژه شعر زنان به گونهاي منعكس شده كه بررسي و تحليل آن، نيازمند تحقيق وسيع و جامعي است. موضوع اين مقاله، بررسي اشعار دو شاعر برجسته زن معاصر يعني فروغ فرخزاد و سيمين بهبهاني با توجه به ماهيت، مفهوم و مصاديق مختلف درد و رنج و با تاكيد بر مساله وجودشناسي درد و رنج (انواع، علل و نتايج آن) است. نويسندگان در اين پژوهش ضمن اشاره به ماهيت و نتايج درد و رنج به مقايسه جنبههاي وجودشناسي درد و رنج در اشعار اين دو شاعر ميپردازند؛ گفتني است زمينه اصلي بحث، تمرکز بر فلسفه وجودي درد و رنج در حوزههاي انواع درد و رنج، علل درد و رنج و راههاي رهايي از آن است.
تصحيح يک اثر نفيس خطي و تحشيه و تعليق بر تاليفي که از زمانهاي پيشين بر جاي مانده است، ازآن جا که مقوم ميراث فاخر قومي و ملي يک کشور است و اطلاعاتي وسيع در باب سلوک، انديشه و ساختار فکري و زباني دانشمندان و متفکران گذشته به دست ميدهد و به دانستههاي بشر کنوني ميافزايد، پژوهشي اصيل است که منتقدان ادبي پيوسته بر آن تاکيد کردهاند. نسخه خطي «کاشف المشکلات» بهاء الدين ابوبکر بن کالنجار شيرازي باقي مانده از قرون هفتم و هشتم هجري است که از آن تنها نسخهاي منحصر به فرد و به خط خود مولف در دست است. نويسنده به تصريح متن اثرواذعان کتب رجال معاصر وي، از مقام شامخ عرفاني و وجاهت علمي برخوردار بوده و کتاب خود را براي رفع دشواريهاي فهم علوم متداول در زمان خود و به خواهش فضلاي عصر ترتيب داده است. اين کتاب که به زبان علمي ساده و روشن وگاه آراسته به صناعات لفظي و معنوي در قالب جملاتي کوتاه به رشته تحرير درآمده است، علاوه براشتمال بر اصطلاحات عرفاني و مکاشفات مولف، شامل فصول متعدد ديگر در باب تفسير آيات و احاديث، طب، دشواريهاي حکمي و کلامي و وصاياي مولف است. اين کتاب سه قسم عمده دارد که هر يک به چندين باب و هر باب به رسالات متعدد تقسيم شده و مجموعا به 349 رساله منقسم است. اين نوشتار بر آن است با ارائه توضيحاتي چند در باب احوال مولف و بررسي کتاب کاشف المشکلات و مندرجات آن، به بررسي ساختار، سبک و ويژگيهاي زباني اين نسخه خطي بپردازد و آن را از بعد زيباشناختي و ادبي بررسي کند.