هزار و يک شب کتابي چند مليتي است که در طي ساليان متوالي نگارش يافته و چندين زبان و فرهنگ را تجربه کرده و از جايگاه ويژهاي در ميان سرزمينهاي زادگاهش و چه بسا کشورهاي غربي برخوردار است. راويان و نقالان اين اثر آگاهانه يا ناآگاهانه نامهاي شخصيتهاي داستان را به گونهاي گزينش نمودهاند که با کنش و شخصيت آنان بسيار همانندي دارد. در اين اثنا نام گزيني زنان در کتابي که با کنش و حضور پررنگ زنان نقش گرفته است و با دنيايي رمزي و سمبوليک پيوندي ناگسستني دارد بسيار مهم و ارزشمند تلقي ميشود. مطالعه نامها در اين کتاب به شناخت بيشتر اين اثر و افشاي هويت زنان در تاريخ گمشدهشان ياري ميرساند. در اين مقاله کوشش شده است تا با رويکردي زن مدارانه و با توجه به طبقه اجتماعي زنان نامهاي زنان و ارزش توصيفي آنان در هزار و يک شب نشان داده شود. جامعه آماري مورد بررسي، حکايتهاي جلد اول هزار و يک شب ترجمه عبداللطيف تسوجي (نشر هرمس) است. نتايج نشان ميدهد نام گزيني زنان در اين کتاب از جايگاهي ويژه برخوردار است و از نظر آوايي، معنايي و رمزي با شخصيت و کنش آنان پيوندهاي ناگسستني و معناداري دارد. مثالهاي مختلف در بهرهگيري راويان از شيوههاي مختلف، اين نظر را تاييد ميکند.
کتاب هزارویکشب از بزرگترین یادمانهای ادبی فرهنگ اسلامی است که از بسیاری جهات همچون جامعهشناختی، مردمشناختی، روانشناختی و .... نمایشگر معتقدات و آداب و رسوم و باورهای مردمی و اساطیری جوامع عرب و اسلامی در دوران دراز بوده است و بهویژه از مهمترین و دلپسندترین منابع برای شناخت بینش آن جماعات از کار عشق و عاشقی و مهر و مهرکاری است. درباره مدخل این کتاب، یعنی داستان شهرزاد و شهریار پژوهشهای کمتری صورت گرفته است؛ چنانکه گویی شخصیتهای رنگارنگ قصهها، شخص شهرزاد و سرگذشتش را در سایه انداخته است. نویسنده در این کتاب به بررسی این داستان پرداخته است.
کتاب هزارویکشب یا الف لیلة و لیلة که اغلب مردم آن را به اختصار الف لیل مینامند و به همین نام میشناسند، یکی از کتابهایی است که در طومار آثار فکری و قلمی بشر به عنوان شاهکار به ثبت رسیده و گرچه بیشتر دارای صبغه ایرانی و اصلا زاده افکار دانایان این سرزمین است ولی امروز در شمار کتابهای معدودی است که مجموع آنها ادبیات جهانی را شکل میدهد. این کتاب که امروز در شمار معروفترین کتابهای فارسی است، ترجمهای است که از سال 1260 هجری به امر بهمن میرزا پسر عباس میرزا نایبالسلطنه به وسیله ادیب معروف عصر عبداللطیف طسوجی تبریزی در مدتی قریب به چهار سال به جامی زیبای زبان شیواری فارسی آراسته شده و اشعار فارسی آن به وسیله افصح الشعرا سروش اصفهانی به جای اشعار عربی که در اصل کتاب الف لیلة و لیلة عربی بود، انشاء یا انتخاب و در متن کتاب گنجانیده شده است.
حکیم سنایی غزنوی از پایه گذاران ادبیات منظوم عرفانی زبان فارسی است. مثنوی حدیقه الحقیقه محتوایی عرفانی همراه با لطایف و اسرار حکمی دارد و الهی نامه، فخری نامه و حدیقه الحقایق نیز خوانده می شود. این اثر از نامدارترین منظومه های سنائی می باشد و در طول سدههای متوالی مورد قبول مردمان بسیاری بوده است. این مثنوی که سرودن آن در سال 525 قمری به پایان رسید، در تاریخ ادب و عرفان فارسی، باب تازهای را در سرودن منظومههای عرفانی گشود. حدیقه الحقیقه در ده باب و ده هزار بیت سروده شده و توحید، مدح پیامبر و خاندان او، خرد یا عقل کل، ستایش دانش، عشق و دلداگی حقیقی، پرورش عقل کل، ناپایداری زندگی زمینی، اخترشماری، دوستی و دشمنی موضوعات آن را تشکیل می دهند. از آخرین باب حدیقه نیز اطلاعات نسبی درباره زندگی شاعر به دست می آید. کتاب پیش رو با تصحیح و مقدمه مریم حسینی در سال 1382 توسط مرکز نشر دانشگاهی در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
توجه به ارزشهای آثار والا و بررسی ویژگیهای ادبی و هنری آنها همواره مورد توجه اندیشمندان و منتقدان بوده است. شارل آگوستن سنتبوو (1804ـ 1869 م) از پیشروان منتقدان این حوزه بود که به طور خاص و با رویکردی تازه به موضوع آثار کلاسیک ـ در مفهومی نو ـ پرداخت. وی در جستاری که از آثار برجسته ادبی به دست داد، به مؤلفههایی توجه کرد که سبب میشود اثر ماندگار و به تعبیر خاص وی، کلاسیک شود. توجه به محتوای اثر و سهمی که در اعتلای روح انسانی، در سنجش اثر کلاسیک مورد توجه سنتبوو بوده است. سنتبوو اثر کلاسیک را اثری میخواند که ـ به واسطه ظرفیتهای برتر خود ـ زمان را درمینوردد. در این نوشتار، رویکرد سنتبوو درباره اثر کلاسیک و وجوه مختلف آن بررسی شده است.