بیتردید مقوله نیایش امری است که پیشینه آن همزاد آفرینش آدمی است و ریشه در ژرفای جان و فطرت بشر دارد و به تصریح آیات محکم قرآن کریم، هدف آفرینش چیزی جز شناخت، معرفت و عبادت آفریدگار نیست. نقش نیایش و فلسفه این پدیده والا برقراری ارتباط و کاهش فاصله آفریدهای کوچک در برابر بینهایت بزرگ است. آنچه در این مقاله آمده نتیجه اجمالی طرحی پژوهشی است که هسته اصلی آن، جستاری در فلسفه، انگیزهها و آداب نیایش در دین مبین اسلام و آیینهای ایران پیش از اسلام بویژه مزدیسناست.
کتاب جامع الدرر فی زحمات فخر البشر محمدبن عبدالله (ص) مشتمل است بر اسرار عقاید حقه و رموز محبت و مبادی اخلاق و مطالب سودمند برای اهل خطابه و نیز مشتمل است بر فضائل و مناقب امیرالمومنین علی (ع).
نویسنده قبل از ورود در متون تفسیری، اسطوره و شناخت و جایگاه تصویرها و نمادگرایی و جایگاه اسطوره در قرآن را بررسی میکند .وی در فصل اول، علم حضوری و علم حصولی و نسبت آنها را با اسطوره ارزیابی مینماید .در فصل دوم، سیر نزولی عالم و رویا و خیال و کهانت را تبیین میکند .در فصل سوم کتاب، رمز و نماد و سمبل و نشانه و تمثیل و مجاز و استعاره، مرزبندی و تفکیک میشود .نویسنده پس از ذکر این مقدمات نمادهای دایره، مربع، مثلث، شاه و شاهزاده، آب، پرندگان، ارقام، اژدها و ماندالا، و درختان را تاویل میکند . فصل چهارم کتاب به قرآن و متنو تفسیری اختصاص دارد .در این فصل واژه اسطوره در یک یک آیات، بررسی و بعضا با متنو تفسیری مقابله و موازنه میگردد .نویسنده در پایان کتاب، نگرش اسطورهای را با توجه به روضه الجنان ابوالفتوح رازی و قصص القرآن سورآبادی و تفسیر طبری و کشف الاسرار میبدی ریشهیابی و نقادی میکند .
توجه به مضامین معرفتی و حکمی و بهرهگیری از نکتههای اخلاقی در رفتارهای فردی و اجتماعی، از جمله وسایل مطمئنی است که فرد را به مرتبه کمال رهنمون میگرداند. این حقیقت به عنوان یک رسالت، بسیاری از سخنوران و نویسندگان عرصه ادب فارسی را بر آن داشته تا پرداختن به مقوله حکمت علمی و اخلاق را مورد توجه خویش قرار دهند. عبدالرحمن جامی نیز از جمله سخنوران و نویسندگانی است که با رویکردی ویژه بدین مهم پرداخته است. در این میان مثنوی هفت اورنگ عارف جام در کنار بسیاری از قابلیتهایش، به مضامین و اندیشههای حکمی و اخلاقی نیز آراسته گردیده که در این نوشتار به اختصار بدان پرداخته شده است.
عشق از مفاهیم بنیادی حیات بشری و مقولهای است که گرایشهای گوناگون علوم انسانی و معرفتی با رویکردی ویژه بدان پرداخته است؛ در این میان، عارفان به حدیث عشق حقیقی به عنوان اکسیری مؤثر و ارزشمند در سیر پدیدهها به سوی کمال، نگرشی ویژه داشتهاند؛ اندیشه سیال مولانا عبد الرحمن جامی و مثنوی هفت اورنگ وی از جمله عرصههای این جولان و پردازش است که در این نوشتار به اختصار بدان پرداخته شده است.