مفسران بلند آوازه قرآن، با نقل حدیثی از امام رضا(ع) در کتاب «عیون اخبارالرضا»، براینباورند که مراد از ذبح عظیم در آیه 107 سوره صافات «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»، حسینبن علی(ع) است. وی ذبیحالله و ثارالله است که قربانی شدنش در سال 61 ق تحقق یافت و بیگمان خداییترین و قرآنیترین شهید تاریخ است. ازاینرو سرایندگان شعر و ادب پارسی، درباره بزرگی مقام و سترگی قیام خدایی و نیز شکوه و جاودانگیاش، سرودههای تأثیرگذار و دلانگیزی به یادگار نهادهاند که بهطبع نگاهی قرآنی و اهتمامی آیینی است. برجستهترین قطعه تاریخی که سرایندگان پارسیگوی به آن پرداختهاند، قطعه بیهمتای عاشوراست که با درخشش حسین(ع) و یاران غیور و شورمندش در سرزمین کربلا رخ نمود. با نگاه به این حماسه بزرگ و گرانبهاست که شاعران پارسیسرای، زنجیره زرینی از سرایندگی را شکل دادهاند و شیواترین و شورانگیزترین اشعار عاشورایی را سرودهاند. این مقاله بر آن است تا شاعران و اشعار عاشورایی را درباره حضرت ثارالله ـ آن اَبَر شهید ایمان و قرآن ـ بهگونهای کلی و گزیده، از کسایی مروزی تا تجلی بهبهانی بیان و بررسی نماید.
منظومه گنجینه الاسرار نوشتۀ عمان سامانی، دربردارندۀ یکی از بهترین و تأثیرگذارترین اشعار مذهبی در وصف امام حسین (ع) و حادثه عاشورا است. این اثر شامل سرودههای شاعر مشهور عصر ناصرالدینشاه، میرزا نورالله بن میرزا عبدالله بن عبدالوهاب چهارمحالی ملقب به تاجالشعرا و معروف به عمان سامانی و مجموعهای از مرثیهها و سوگنامهها با درونمایهای غمناک از توصیف مظلومیت شهدای حادثه کربلا است. کتاب گنجینه الاسرار به دلیل نوع و شیوه بیانش توانسته به خوبی محتوایی عرفانی را انتقال دهد و مفاهیم بزرگ واقعه کربلا را با روایتی عاشقانه به طور محسوس و ملموس به نمایش بگذارد. عمان سامانی قالب وقوع را برای سرودن و سخن گفتن از واقعه عاشورا برگزیده است. گنجینه عمان که شامل 831 بیت میشود را میتوان یک سفرنامه هم دانست، سفرنامهای که گزارشگرِ حرکت عارفانه و روحانی قافله یاران امام حسین در مسیر شهادت است.
موضوع این دفتر اشعاریست نغز در توصیف روح بزرگ و توانای حسین بن علی (ع) وطبع سبک سر یزید بن معاویه و مقایسه این دو نقطه متضاد عالم خلقت و اوج و حضیض مشی و سلوک انسانیت.