مقاله حاضر کوششی است برای توصیف گفتار کودکان ششساله، فارسیزبان و تهرانی درقالب نظریه نقشگرای نظاممند هلیدی و متیسن (2004) که ازمنظر فرانقش متنی این نظریه انجام شده است. ضرورت و اهمیت چنین پژوهشی از آن جهت است که باوجود اهمیت مطالعه گونه گفتاری در بررسیهای زبانی، پژوهشهای توصیفی درباره زبان فارسی و بهویژه گونه گفتاری این زبان و درحوزه گفتار کودکان، بسیار اندکاند. دادههای مطالعهشده در این رساله، مشتمل بر بیشاز 4200 بند خبری ساده و مرکب است. این دادههای گفتاری متعلق به کودکان، از پژوهشی انجامشده در سالهای 1380 تا 1384 بانام بررسی واژگان پایه در کودکان ایرانی استخراج و تهیه شده و ازطریق بیان چهارده داستان مصوّر (آزمون تولیدی) ازسوی بیست کودک فارسیزبان جدیدالورود به پایه اول دبستان در شهر تهران (شامل ده دختر و ده پسر انتخابشده بهطور تصادفی) بهدست آمدهاند. هر داستان با سه یا چهار تصویر رنگی و گویا نمایش داده شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که: الف) نود درصد از بندهای گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، ساده و ده درصد دیگر، مرکباند؛ ب) میزان بروز آغازگرهای تجربی نشاندار در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، هجده درصد است؛ ج) حذف ضمیر فاعلی در گونه گفتاری کودکان، تمایلی غالب، بینشان و حدود 55 درصد است؛ د) در گونه گفتاری کودکان، میزان کاربرد آغازگرهای مرکب/ چندگانه، سی درصد است؛ ه) در توالیهای آغازگرهای مرکب/ چندگانه در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، این سلسله مراتب مشاهده شده است: متنی ـ تجربی (98 درصد(< بینافردی ـ تجربی (5/1 درصد(< متنی ـ بنیافردی ـ تجربی (1 درصد)؛ و) آغازگر متنی در 98 درصد از آغازگرهای مرکب/ چندگانه بهکار رفته است؛ ز) فراوانترین آغازگر متنی، کلمه «بعد» و گونههایش و پساز آن، کلمه «دیگر» و گونههایش بوده است؛ ح) در بندهای پیرو، آغازگر متنی بیشتر «که» است و پساز آن، «تا» بسیار کمتر بهکار رفته است؛ ط) در گونه گفتاری کودکان، کاربرد آغازگر بینافردی در آغازگرهای مرکب/ چندگانه تنها دو درصد است.
تقی وحیدیان در مقدمه کتاب میگوید: این رساله شامل قواعد زبان عامیانه فارسی است یعنی زبانی که فارسی زبانان امروز به آن حرف میزنند. در این رساله برای استخراج قواعد زبان عامیانه ابتدا نثر ساده و خودمانی بعد از مشروطیت را مورد نظر قرار گرفته است. بخصوص نثرهایی که عینا به زبان مردم بود. پس از آن در گفتار مردم دقت کردم و در حقیقت بیشتر قواعد را از گفتههای مردم گرفتم و این بهتر بود، زیرا قواعد زبان را از زبان گفتاری با اطمینان کامل میتوان گرفت و خط (به خصوص خط فارسی). گفتن دو نکته ضروری است: اول اینکه در این دستور بیشتر قواعد مختص زبان عامیانه گرد آمده و قواعدی که میان زبان عامیانه و لفظ قلم مشترک بوده باختصار ذکر شده. دوم اینکه ضمن مطالعه در دستور زبان عامیانه با این نکته برخوردم که بعضی از قواعد زبان در دستورهای زبان فارسی ناقص یا نادرست است که در این رساله نظر اصلاحی خودم را آورده ام.
کتاب پیش رو آخرین اثر الکساندر روماتوویچ لوریا (1902- 1977میلادی) روانشناس نامدار روس و بیانگر دیدگاه او درباره زبان و ارتباط آن با عصب روان شناسی است. در فصول مختلف این کتاب که در طول مدت زندگی علمی و حرفه ای وی و بر اساس مبانی نظری و پژوهشی متعدد شکل گرفته است، مسئله زبان و آگاهی، کلمه و ساختار معنایی آن، تکامل معنای کلمه در جریان رشد فردی، بررسی رشد مفهوم، بررسی عینی حوزه های معنایی، رشد و تکامل نقش گفتار در فرآیندهای ذهنی، گفتار درونی، ساختار نحوی و معنایی جمله، اشکال پیچیده کلام، تولید گفتار، زبان گفتاری و زبان نوشتاری، درک اجزای کلمه، متن و زیرمتن، فرآیند استنتاج، تولید گفتار در مغز و اختلال آن، اختلال درک گفتار در مغز هریک به تفصیل و با ذکر شواهد و نمونه های بالینی و تجربی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. این کتاب با ترجمه حبیب الله قاسم زاده بر مبنای نسخه انگلیسی در سال 1368 توسط انتشارات انزلی در دسترس علاقمندان قرار گرفت.