شفافسازي وجوه گوناگون فكري، اخلاقي و ... يك شخصيت تاريخي، چالشهايي را به دنبال خواهد داشت. اين مشكلات تا حدي ناشي از گزينه زمان و بايستههاي آن از قبيل: تحريف، ابهام، گوناگوني و تناقض اخبار است. خيام، از جمله شخصيتهايي است كه شناخت او با اتكا به منابع تاريخي، كليتها و مسائل مبهمي را فراروي پژوهشگران گذاشته است. با ترجمه فيتز جرالد از رباعيات خيام در قرن نوزدهم و شهرت روزافزون رباعيات او، پژوهشگران فراواني در ايران و كشورهاي دنيا، نگاه خود را به اين شخصيت معطوف كردند و روند خيامشناسي وجههاي ديگرگونه به خود گرفت؛ عاملي كه فرايند اين حركت را به روشني تحت پوشش قرار داده «اصل تناقض» است بدين معني كه عدم انسجام و روشمندي پژوهشها و در مقابل هم قرار گرفتن پارهاي از آنها از يك طرف و تناقضهاي موجود ميان رباعيات و ديگر آثار خيام از طرفي ديگر، به نوعي گسيختگي مضموني و خلط روشها انجاميده است تا حدي كه فقدان يك هدف و برنامه مشخص در پژوهشها، سير تحقيقات را در بسياري از موارد به تكرار رسانده است. اين تحقيق بر آن است كه با كنار هم نهادن رويكردهاي گوناگون، و بررسي مواضع خلاف و اشتراك رهيافتها با همديگر، به روششناسي و بررسي هركدام از پژوهشها در حوزه خيامشناسي پرداخته، ضمن برشمردن كاستيهاي موجود، تا حد امكان پيشنهادهايي را در جهت بهبود بخشيدن به سير رويكردها داشته باشد. در پارهاي موارد نيز بنا به ضرورت پژوهش، بسترساز رويكردهاي جديد در زمينه خيامشناسي باشد.
خیام یگانه بلبل دستانسرای گلشن شعر و شاعری ایران است که ترانههای دلپذیر و نغمات شورانگیز او دنیاپسند است. تاکنون هیچ یک از شعرا و نویسندگان و حکما و اهل سیاست این سرزمین به اندازه او در فراخنای جهان شهرت نیافتهاند. معاصران و نویسندگان نزدیک به عهد عمر خیام که از او یاد کردهاند، وی را «حکیم الدنیا و فیلسوفها»، «امام خراسان و علامة الزمان»، «الشیخ الامام الاجل حجة الحق»، «نصرة الدین سید الحکماء المشرف والمغرب» خواندهاند. نویسنده در این کتاب که آن را به سال 1927 میلادی منتشر کرده، بر معیاری متفاوت از مجموع 1231 رباعی منسوب به خیام، 121 رباعی را اصیل دانسته است. او در این کتاب بر مبنای هجده متن (13 متن خطی و 5 متن چاپی) این تعداد رباعی را انتخاب کرده و سپس بر اساس این رباعیها، به تشریح و توصیف شخصیت خیام و اندیشههای او پرداخته است.
این کتاب دارای دو بخش اصلی است. در بخش اول افزون بر نگاهی به زندگی و آثار گلدمن، نظرگاه تنی چند از اندیشهگران بزرگ جهان (آدرنو، پیاژه، میشل لووی، مارکوزه و ...) آمده است. در بخش دوم تلاش شده که برگزیدهای از مهمترین آثار گلدمن ـ به ویژه در عرصه روششناسی، فلسفه و جامعهشناسی فرهنگ و ادبیات ـ عرضه شود. بخشهایی از آثار اصلی گلدمن ـ درآمدی بر فلسفه کانت، پژوهشهای دیالکتیکی، علوم انسانی و فلسفه، مارکسیسم و علوم انسانی و خدای پنهان ـ در این کتاب آمده است.
آثار ادبي از اساسيترين ابزارهايي است که ميتواند به مطالعات جامعهشناسانه کمک کند. گاه شرايط اجتماعي و فرهنگي جامعه به گونهاي است که نوع خاصي از ادبيات مورد توجه مخاطبان و مردم قرار ميگيرد. از اينرو، شناخت و بررسي ادبيات مورد توجه مردم به شناخت خواستههاي آنها، و در نتيجه ساختار کلي جامعه و گه گاه نقاط ضعف و نقصهاي فرهنگي آن کمک ميکند. اخيرا با پديده رمانهاي عامهپسند مواجهيم. رشد و رواج اين رمانها که در برخي مواقع نگراني منتقدان را نيز فراهم کرده، موجب اين سوال اساسي است که رمانهاي عامهپسند چه ويژگيهايي دارند که بر پرخواننده شدن آنها تاثير ميگذارد؟ در اين مقاله به مطالعه، تحليل و بررسي محتوايي، ساختاري و نشانهشناسي نمونههايي از رمانهاي عامهپسند که در دو دهه اخير جزو پرفروشترين رمانهاي ايراني بودهاند، پرداختهايم. در بخش نشانهشناسي، دويست رمان و در بخش عناصر داستاني و ساختاري، بيست رمان به اجمال مورد بررسي قرار گرفتهاند.
آیرونی(Irony) یکی از صناعات پیچیده است که به دلیل ماهیت پارادوکسیکال و لحن دوگانهاش مباحث فراوانی را به همراه داشته است. این اصطلاح که دارای سیر تحول تاریخی و تطور معنایی خاصی است، با ورود به ادبیات فارسی بر پیچیدگیهایش افزوده شد. زیرا از یک سو، فقدان اصطلاح معادلی که در زبان فارسی بتواند وسعت معنایی آن را پوشش دهد و از سوی دیگر، وجود دیدگاههای گوناگون در تعریف و تبیین آن از مشکلات عمده مترجمان و منتقدان است. از این رو برای آیرونی در زبان فارسی معادلهایی همچون طنز، تهکم، کنایه، طعنه و ... قرار دادهاند که متأسفانه هیچیک در بردارنده دامنه معنایی و مفهوم جامع آن نیست. با نگاهی دقیق به مجموعه تعاریفی که برای آیرونی ارائه شده است میتوان دریافت که آیرونی حاصل تضاد میان «بود» و «نمود» است یعنی تفاوت آنچه که هست و آنچه که نشان داده یا وانمود میشود. به همین دلیل برخی از صاحبنظران آیرونی را کلامی میدانند که معنی مخالفش از آن اراده شده باشد. در ایران یکی از شاعران بزرگی که روح آیرونی به خوبی در اشعارش نمایان است، پروین اعتصامی است. پروین در اشعارش که سرشار از نگاه حکمتآمیز به هستی و زندگی است، سلسلهای از تقابلها را مطرح میسازد که قوامدهنده نگاه آیرونیستی او به جهان است. زیرا، آیرونی شناسایی این حقیقت است که جهان ذاتاً متناقضنماست و صرفاً رویکردی دوگانه میتواند متناقضنما بودن آن را بنمایاند. براین پایه، میتوان گفت که یکی از دلایل ماندگاری اشعار پروین، حضور آیرونی در ژرفای اندیشه اوست. در شعر پروین تقابل و رویارویی موجوداتی از عوالم مختلف انسانی، جانوری، نباتی، جمادی و ... تبلور مییابد؛ تناقضهای بنیادینی که در واقع تقابلهای تغییرناپذیر جهان را خلقت مینمایانند، تقابلهای پرچالشی چون مرگ و حیات، جبر و اختیار، عقل و احساس، عینیت و ذهنیت و ... دغدغه اندیشه پروین میشود و در آن آیرونیست (شاعر) خود را در کنار بقیه بشر قرار میدهد و همانند آنان خود را یک قربانی آیرونی میبیند.