کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب بدیع القرآن تالیف ابن ابی الاصبع مصری متوفای سال 656 ه. یکی از ارزشمندترین کتابهایی است که اعجاز قرآن کریم را از نظر بلاغت و شیوایی بیان که به "اعجاز بیانی" معروف است، مورد بررسی قرار داده، و حقا "ناتوانی بشر را از آوردن مثل قرآن" به ثبوت رسانیده است. مولف نه تنها اسلوبهای زیبا و بی مانند تعبیرهای قرآنی که مورد بررسی دانشمندان پیش از خود بوده، با دقت و امعان نظر بیان داشته، بلکه خود نیز تعداد 33 نوع از انواع بدیع قرآن را باداع نموده، و به آخر کتاب افزوده است. این کتاب را مقدمه ای از مصحح مرحوم"حفنی محمدشرف" زینت بخشیده است، مصحح در این مقدمه به نوبت خود آنچه در توان داشته در تبیین آغاز بحثهای بیانی قرآن کریم قرو نگذاشته و خلاصه ای از مراحل تحول و پیشرفت شناخت اعجاز بیانی را تقدیم داشته است.

ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، اثر دكتر غلام‌رضا خسروى حسینى، ترجمه‌اى روان و گويا از كتاب «مفردات الفاظ القرآن»، راغب اصفهانى است. كتاب، با مقدمه‌اى پرمحتوا و نفيس آغاز مى‌شود كه در آن، مترجم، از تاريخ قرآن، آغاز تفسير قرآن، معانى و تفسير آيات قرآن در قرن اول، دوران تابعين و پايان قرن اول، قرن دوم هجرى، پايان دوره تفسير اسرائيليات و آغاز دوران عقل‌گزينى، سه نكته از استدلال توحيدى روايات از آيات قرآنى، قرن سوم و آغاز عظمت فكرى در معانى قرآن، قرآن و تأسيس علوم، علومى كه در قرآن ريشه دارد، سير تاريخى تفاسير واژه‌هاى قرآنى و علماى آن علم تا عصر راغب و... سخن گفته است. دكتر خسروى حسینى، در بيان روش راغب اصفهانى، در نوشتن اين اثر، اين‌گونه مى‌نويسد: روش راغب در اين كتاب، بيان مدلول و معانى مفردات و الفاظ است؛ به‌طورى كه هر مفسرى ناگزير از فهم آن است. راغب براى بيان معنى درست الفاظ، ابتدا، قرآن را ميزان قرار مى‌دهد و اگر لازم باشد از اشعار شعرا و اصطلاحات و عبارات متداول زبان، يارى مى‌جويد. معنى ريشه‌اى كلمات، سرآغاز هر واژه‌اى است و بعد از آن، عبارات مربوط به آن معنى اصلى را، به ترتيب تحوّل تدريجى تا جايى كه به معنى اوّلين آيه مورد استشهاد برسد، ذكر مى‌كند و گاهى بيست سطر در تغيير تدريجى واژه با ذكر اصطلاحات و تقسيم‌بندى معانى آنها مى‌نويسد تا به معناى زمان نزول وحى و آن آيه برسد، لغاتى كه معنايى مختلف و متغيّر نيافته‌اند، بلافاصله بعد از واژه ذكر مى‌شوند؛ براى مثال، در ذيل واژه «بيت» مى‌گويد: اصل و ريشه واژه «بيت»، به معنى پناه‌گاه شبانه انسان است؛ چنان‌كه مى‌گويند: «بات»؛ يعنى شب را گذارند؛ همان‌طور كه براى روز مى‌گويند: «ظلّ بالنّهار»: روز را گذراند(در سايه). سپس به مسكن و جاى سكونت، بدون اعتبار و توجّه به شب، «بيت» گفته شده است. مترجم، در مورد سبب تكرار افعال«قيل» و «يقال» در متن عربى كتاب، اين‌گونه توضيح مى‌دهد: قصد راغب اين بوده كه نظر خود را با اقوال ديگران درنياميزد و حفظ امانت ادبى و علمی‎كرده باشد و هم اينكه براى ساير نويسندگان چنين روشى سرمشق قرار گيرد و نيز بفهماند كه از نظرات ديگران كاملا غافل نبوده، بلكه كاملا به كتاب‌ها و آراى گذشتگان تا زمان خويش واقف بوده و اشراف داشته است و... تكرار عبارات «قوله تعالى» يا «قال تعالى» يا «قال عزّ و جلّ» كه از اواسط كتاب، به‌صورت «قوله» يا «قال» نوشته شده، براى اين است كه او در برابر كلام خدا و آيات او، نهایت خشيت و خضوع را داشته و اين حالت، در سرآغاز كتابش و استدعایش از اللّه، به‌خوبى روشن است.

حکیم ابوالمعارف زاهد به سال 1250 هـ.ش در شهر ادب‌پرور قمشه به جهان دیده گشوده و پس از کسب معارف قرآنی و اسرار فرقانی و حکمت و فلسفه و علوم اسلامی، به سیروسلوک در آفاق و انفس پرداخته و در کویت و بحرین و عراق و عربستان رحل اقامت انداخته و با دانشمندان بزرگ آن دیار، به‌ویژه حوزه علمیه نجف اشرف نرد فحص و فصاحت و بحث و بلاغت باخته است. خورشید روان این شاعر حکیم روز جمعه نوزده تیرماه سال 1332 در زادگاهش شهرضا غروب نمود و در ساختمان غربی امامزاده شاهرضا به خاک سپرده شد. از اشعار ابوالمعارف چنین برمی‌آید که این حکیم و عارف ربانی، طریقت و شریعت را پیموده و صاحب حال و مقام گردیده و مقامات هفت‌گانه توبه و ورع، زهد و فقر، صبر و توکل و رضا را شناخته و در سلوک این مقامات ممارست نموده و در برابر هر یک حالی درونی یافته است و به احوال مراقبه و قرب، محبت و عشق، خوف و رجا، شوق و انس، اطمینان و مشاهده و یقین رسیده است و مقام را که امری اکتسابی و عملی است، با حال یعنی احساس و انفعال درونی و روحانی درآمیخته و از علم الیقین که تعلق است به عین الیقین یعنی تخلق رسیده و بر مسند حق الیقین و تحقق تکیه زده است. این کتاب دربرگیرنده منتخبی از اشعار اوست که از دیوان برجای‌مانده از ایشان انتخاب شده است.

در اين مقاله بعد از ترجمه‌اي تفسير گونه به نثر و نظم از نگارنده، سابقه و سير آيه كريمه بسم الله الرحمن الرحيم در نزول آمده و اشاراتي دهگانه به عقايد محدثان و مفسران رفته است. سپس شرح و تفسير باء و اسم و الله و معاني انها، در كتاب‌ها و تفاسير ادبي و كلامي شيعي و سني، چون جامع البيان طبري و التبيان شيخ طوسي، و مجمع البيان طبرسي و الكشاف زمخشري، و الجامع لاحكام القران قرطبي و انوار التنزيل قاضي بيضاوي و الكتاب سيبويه و حاشيه شيخ زاده بر انوار التنزيل و روح المعاني الوسي آمده و ضمن جرح و تعديل با هم مقايسه شده است.