کتابخانه مجازی ادبیات

یتناول هذا الکتاب بین دفتیه «المدارس الادبیة و مذاهبها» بنظریاتها، کاشفا اللثام عن معالمها و خصائصها، متجنبا الغوص علی المسببات والدواعی والظروف التی تضافرت لنشأة هذا المذهب او ذاک، مکتفیاً بالاشارة الی عوامل التطور البارزة. و هذا الکتاب الذی یعرض «التطبیقات و یتبعه جزء ثان یهتم بالنظریات»؛ أی بنصوص تختص بالمواد النظریة و تقوم هذه النصوص علی مقطعات شعریة محللة و أخری نثریة معالجة، جاءت لتوضح القواعد الاساسیة التی قامت واستقرت علیها تلک المدارس.

این کتاب دربرگیرنده چهار نوشتار به این ترتیب است: هنر و ادبیات متعهد، در قلمرو «از خودبیگانگی‌ها»، غرب و غربی‌گری!؟، گلگشتی در چشم‌انداز فرهنگ روشن‌اندیشی.

براساس منطق گفتگویی و توجه به دیگربودگی در نظریه باختین، می‌توان اصالت رمان را در ویژگی چندزبانگی آن دانست؛ از همین رو، زبان رمان در تعامل گفتگومند با سایر زبان‌های برآمده از خاستگاه‌های متنوع اجتماعی ایدئولوژیک و نیز در تعامل بینامتنی با زبان سایر متون قرار دارد و به بازنمایی آنها می‌پردازد. بدین ترتیب، رمان‌نویسان زن نیز در نوشتار زنانه خود، یا تکیه بر چندزبانگی، گفتمانی دوصدایی ایجاد کرده، امکان بروز صدای زنانه را فراهم می‌کنند. مقاله اضر با روش توصیفی ـ تحلیل و با بهره‌گیری از نقد باختینی، در مقایسه‌ای تطبیقی ـ بر پایه مکتب امریکایی ـ جلوه‌های گفتگومندی زبان در دو رمان زنانه فارسی و عربی را بررسی می‌کند: رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، اثر زویا پیرزاد و ذاکره الجسد (خاطرات تن)، اثر أحلام مستغانمی. این دو نویسنده، علی‌رغم تفاوت در راهبردهای روایتی، در نوشتار زنانه خود به مسئله زبان و جایگاه آن در رمان توجه کرده، براساس ویژگی‌های سبک خویش اشکال متنوعی از حضور زبان‌های دیگر را در رمان بازنمایی کرده‌اند. در نتیجه گفتمان دوصدایی، در سه سطح مختلف، دیدگاه زنانه نویسندگان را به شکلی منکسر بروز می‌دهد؛ با این تفاوت که پیرزاد به ایجاد دنیای ناهمگون زبانی و شکست هژمونی زبان مسلط بر ادبیات توجه کرده است، در حالی که مستغانمی نگاهی انتقادی به مقوله جنسیت می‌افکند.

در این پژوهش شرایط تولید و دریافت معنا در«لقاءٌ فی لحظه رحیل»، از نسرین ادریس، نویسنده معاصر لبنانی را بررسی می‌کنیم. این داستان به‌دلیل منطق روایی حاکم بر آن، قابلیت مطالعه از دیدگاه نشانه‌معناشناسی نوین را دارد و شامل دو گفتمان کنشی عکاس و مبارزان است. کنشگر گفتمان عکاس، حمزه، تابع برنامه است و توانش مهارتی او در هنر عکاسی، موتور اصلی کنش او را به‌وجود می‌آورد. البته فرمانده، به‌عنوان شَوِش‌گزار، نقش مهمی در کسب توانش عاطفی حمزه دارد. در گفتمان دوم، مبارزان هم بعد از قرارداد و کسب توانش وارد کنش می‌‌شوند. از آنجا که دو گفتمان درهم تنیده‌اند، کنش‌های اصلی همزمان انجام می‌شود؛ مبارزان عملیات را شکل می‌دهند و حمزه به ثبت تصویری لحظات می‌پردازد. به‌ترتیب مراحل فرایند تحولی و روایی به انجام می‌رسد. هرچند گفتمان غالب هوشمند است، فرایند عاطفی گفتمان، نقش مهمی در شکل‌گیری ساختار معنایی و روایی داستان، به‌ویژه در گفتمان عکاس دارد. بدین ترتیب هدف مقاله، مطالعه فرایند معناشناسی داستان و ویژگی‌های روایی آن است تا سازکارهای تولید معنا و عناصر اصلی شکل‌گیری معنا را به‌دست آوریم. همچنین چگونگی تأثیرگذاری فرایند عاطفی بر فرایند معناسازی را بررسی می‌کنیم.