کتابخانه مجازی ادبیات

در برخی از منظومه‌های عرفانی و تعلیمی فارسی، قصه‌های کوتاهی دیده می‌شود که از چارچوبی یکسان برخوردار است. در این قصه‌ها، پادشاه در شکارگاه به دلایلی نامعلوم، از همراهان جدا می‌ماند و در بین راه، یکی از اهالی شهرها یا روستاهای دوردست که از ستم ماموران یا والی دیار خویش به تنگ آمده است، سر راهش سبز می‌شود. دادخواهی او که با تیززبانی همراه است، در آغاز خشم پادشاه را برمی‌انگیزد؛ اما سرانجام وجدان خفته وی بیدار می‌شود و با درنگ در سخن دادخواه، به عمق نابسامانی و پریشانی اوضاع حکومت پی می‌برد. این گونه داستان‌ها که صبغه‌ای آرمانی به خود می‌گیرد، با پیامدی خجسته همراه است؛ زیرا پادشاه افزون بر احقاق حق شاکی و مجازات مجرمان، در پی اصلاح امور برمی‌آید. پراکندگی این حکایات در شعر سده‌های ششم و هفتم، نشان‌گر دغدغه مشترک سخنوران این دوره‌ها و تلاشی فرهنگی برای غفلت‌زدایی ارباب قدرت و بیدارسازی آنان است. نگارنده در این نوشتار، به چند و چون این قصه‌ها، ساختار بیرونی، اجزای درونی و علل شکل‌گیری آنها پرداخته است.