چه کسی است که بتواند به چخوف خرده بگیرد؟ از آنکه دلش میخواسته، نویسنده محبوبش رمان هم مینوشت. چخوفی که آن همه داستان نوشته و هر شخص و هر رابطهای میتوانست موضوع و منشأ اثری از او باشد، شاید به نظر میرسد وقت نداشت رمان بنویسد؟ اما نهف این نگاه او بود با این اعتقاد که ایجاز، خواهر استعداد است. ایجاز! به راستی این اکسیر کیمیاگری که در دست هر نویسنده نیست، چه معجزهها که نمیکند. اینکه نویسندهای با قدرت تخیل چخوف که به همان اندازه که مخوف است طناز هم هست، نسبت به جهانبینیاش از صحنهها میزند، شخصیتها را در هالهای از مه فرو میبرد، روابط را هر چند گنگ و کوتاه بیان میکند و یک داستان. داستانی که جور دیگری است تا در عصر غولهای ادبیات روسیه در کنار داستایفسکی، تولستوی و گورکی کسی هم باشد که هنر ایجاز را به رخ همدوره هایش بکشد تا بعدها همینگوی، آموزههای چخوف را کامل کند و برای داستان قرن بیستم میراث گرانبهایی به جا بگذارد. ایجازی که چخوف در داستانهایش به کار میبندد، به معنای کم کردن حجم داستان نیست بلکه حذفی منطقی از جزییات یا کلیاتی است که ضرورتی برای بیان آنها نیست، نگاهی که از طرز برخورد نویسنده با جهان به دست آمده است.
چخوف نویسندهای سهل و ممتنع مثل خیام است. اصحاب ذوق در نخستین تجربههای شعری خود احتمالاً از سادگی زبان رباعیات وسوسه میشوند و خلق آثاری همطراز را سهل میپندارند؛ اما حاصل کار آنان عمدتاً نومیدکننده است. این کتاب به ترجمه و نقد داستانهایی کوتاه از چخوف اختصاص دارد که در آنها رابطه ساختار و معنا بسیار دقیق است. داستان کوتاه «وانکا» به دلیل حضور مؤثر پسنمایی در ساختار کلی اثر برگزیده شده استک «خوابآلود» حکایت دخترکی است که در تنگنای شرایط فیزیکی ـ ذهنی، کودکی را به قتل میرساند. چخوف در داستان «دانشجو» از طریق تداعی ساختاری، بین حوادث و اشخاص تاریخی از یکسو و حوادث و شخصیتهای داستانی از سوی دیگر رابطه برقرار میکند. «گریشا» بیان و شناخت جهان پیرامون از منظر کودکی خردسال است. «اسقف» بلندترین داستان کوتاه این مجموعه، با وجود شکل رئالیستی خود، عمقی گنگ و تأثیرگذار دارد.
در چند سده اخیر، روشنفکران برای نویسندگان رساتی قائل شدهاند. شاید این رسالت عبارت باشد از بیانی که نویسنده از خواستها و آرمانهای جامعه خود دارد. در دوران معاصر تعدادی از نویسندگان در سطح جهانی بودهاند که به این رسالت و تعهد انسانی عمل کردهاند. از این میان آنتون پاولوویچ چخوف از سرشناسان این عده است. این کتاب تحلیلی است روان و مفید از زندگانی و شرح حال او، این واقعیت را به خوبی نشان میدهد. این کتاب همچنین حاوی بررسی ارزشمندی است از آثار چخوف.