یکی از اصلیترین دلایل پیدایش فرهنگهای لغت، خصوصاً در شبه قاره، شرح لغات و مشکلات دیوانهای شاعران بوده است. به همسن سبب، در غالب این فرهنگها، ترکیبات شعری، بهره قابل ملاحضهای را به خود اختصاص داده است. به دلایل گوناگون، شماری از فرهنگها در ضبط بسیاری از همین ترکبیات شعری مستخرج از اشعار قدما و گاهی هم عصرانشان نیز دچار تصحیفخوانی شدهاند. گذشته از این مورد، فرهنگنویسانی نظیر برهان تبریزی نیز که غالب لغات و ترکیبات فرهنگهای پیش از خود را یکسره وارد فرهنگهای خود کردهاند، در ضبط لغات مختلف دچار تصحفخوانی و اشتباه گردیدهاند. در این مقاله بعضی کژخوانیها و تصحیفخوانیهای برهان قاطع در نقل ترکیبات و اصطلاحات فرهنگ جهانگیری را نشان داده و در عین حال صورت غلط برخی از ترکیبات جهانگیری را بر اساس برهان قاطع تصحیح کردهایم.
معرب واژهای است که از زبان دیگری به زبان عربی راه یافته باشد؛ خواه به همان صورت به کار رفته باشد و خواه در آن دگرگونی پدید آمده باشد. در این کتاب واژههایی که در «فرهنگ جهانگیری» و «برهان قاطع» معرب شمرده شده است، گردآوری گردیده و ترتیب الفبایی یافته است. «فرهنگ جهانگیری» واژهنامهای است که جمالالدین حسین انجوی شیرازی به نام جهانگیر پسر اکبرشاه گورکانی در هندوستان به سال 1017 هجری به پایان رسانیده است. «برهان قاطع» نیز واژهنامهای است فارسی به فارسی که محمدحسین خلف تبریزی متخلص به برهان در هندوستان به سال 1062 هجری فراهم آورده است.
در کتاب کشف الظنون اثر با عنوان تاج المصادر به رودکی سمرقندی نسبت داده شده است. از میان محققان معاصر، سعید نفیسی و محمد دبیرسیاقی و برخی دیگر، درباره صحت انتساب این کتاب به رودکی تردید کردهاند.در اینجا بحث ما مبنی بر دلایل رد انتساب تاجالمصادر به رودکی است. خلاصه دلایل نفیسی در رد این انتساب، مطابقت نداشتن نام و لقب و سال وفات مرلف این کتاب با رودکی است و در نهایت، اشتراک نام و نسب «جعفر» بین مؤلف تاج المصادر و رودکی.
به عقیده بسیاری از محققان، شعر کمتر شاعری به اندازه نظامی دچار تحریف و تصحیف شده است و علت عمده آن نیز توجه بیش از حد عموم مردم به خمسه اوست. در این تحقیق بیتی از اقبالنامه نظامی را براساس برخی منابع تاریخی تصحیح کردهایم. همچنین به تحلیل و بررسی یک تصحیف مهم در فرهنگهای فارسی پرداختهایم.