کتابخانه مجازی ادبیات

قلب بهم خوردن نظم حرفهای واژه و به بیان دیگر عوض شدن جای دو یا چند حرف از واژه است مانند آن که به جای "سر" گفته شود "رس" و به جای "خوشه" "شوخه".وقتی نویسنده بررسی خود در زبان عربی را آغاز کرد هر روز چندین ساعت با فرهنگ های عربی کار میکرد. پس از چندی دریافت که در آن واژه نامه های بسیاری از ماده ها و واژه ها به دو یا چند صورت که مقلوب یکدیگرند یاد شده اند و قلب پایگاه بلندی در گسترش زبان عربی دارد. نویسنده چون بررسی دامنه داری را در زبان عربی آغاز کرده بود بر آن شد که همه مقلوبهای آن زبان را گرد آورد. برای این کار یه فرهنگ عربی به فارسی "منتهی الارب فی لغات العرب" از میرزا عبدالرحیم صفی پوری، "صراح" از جمال القرشی، ابوالفضل محمد بن عمر بن خالد، "ترجمان اللغه" از محمدبن یحیی بن محمد شفیع قزوینی را برگزید و در آنها از آغاز تا انجام، نخست معنی هر ماده و معنی مشتقهای آن و سپس معنی مقلوبهای آن ماده و مشتقهای آنها را بیرون نویس کرد و از پهلوی هم نهادن آنها واژ های مقلوب را به دست آورد .....

امروز بر كسي پوشيده نيست كه ترجمه به صورت يك «فن» درآمده است، فني كه بايد اصول و قوانين آن ابتدا تدوين سپس تعليم و تدريس گردد. در اين ميان با توجه به رابطه كهن و عميق ميان دو زبان عربي و فارسي و نيز ارتباط ميان جهان عرب و ايرانيان، نياز به تدوين اصول ترجمه از عربي به فارسي و بر عكس بيش از پيش احساس مي‌شود. و از آنجايي كه يكي از اساسي‌ترين و دشوارترين مراحل ترجمه، معادل‌يابي واژه‌هاست ـ امري كه همواره توجّه مترجمين را به خود معطوف داشته است ـ لذا اين نوشتار مي‌كوشد تا راهكارهايي عملي جهت ترجمه واژه‌هاي عربي و فارسي ارايه دهد. كشف رابطه ميان معناي لغوي و اصطلاحي، ميان معناي حقيقي و مجازي، ميان معناي اصطلاحي و كاربردي واژه‌ها از يكسو و نيز توجه به سياق جمله و فضاي حاكم بر متن و اشنايي با اوضاع مربوط به متن از سوي ديگر، از مهم‌ترين اين راهكارهاست.

کتاب جوامع احکام النجوم تألیف ابوالحسن علی بن زید بیهقی یکی از ارزشمندترین کتاب‌هایی است که در قرن ششم در زمینه احکام نجومی نگاشته شده است. نثر این کتاب بسیاری از ویژگی‌های زبانی و سبکی نثر مرسل قرن ششم هجری را داراست. این کتاب ویژگی‌های سبکی خاصی دارد که از جمله آنها می‌توان به انواع تکرار، انواع حذف، کاربرد خاص عبارات و کلمات، ویژگی‌های کتابت، کاربرد خاص ضمایر و همچنین ترتیب قرارگرفتن اجزای جمله اشاره کرد که در این مقاله به آنها پرداخته شده است. در این کتاب علاوه بر استعمال کلمات کهن فارسی کلمات دشوار عربی هم به کار رفته است و حتی گاهی کلماتی دیده می‌شود که استعمال آنها نادر است و در فرهنگ‌های لغت به آنها اشاره‌ای نشده است.

در اين پژوهش به بررسي کتاب جوامع احکام النجوم اثر ابوالحسن علي ابن زيد بيهقي پرداخته شده است. کتاب جوامع احکام النجوم يکي از کتاب‌هاي مهم قرن ششم در زمينه علم احکام نجوم است که از جهات مختلفي داراي اهميت است. در اين کتاب بسياري از مشاغل و حرف و پيشه‌هاي عصر مؤلف بيان شده است و گونه‌اي جامعه‌شناسي ايران در قرن ششم به حساب مي‌آيد؛ زيرا بسياري از اعتقادات گذشتگان درباره احکام نجومي در اين کتاب وجود دارد. ارزش ديگر اين کتاب به جهت ذکر نام بسياري از منجمان و کتاب‌هاي نجومي است. از ديدگاه ادبي هم کتاب جوامع احکام النجوم يکي از متون ارزشمندي است که بسياري از ويژگي‌هاي سبکي نثر قرن پنجم و ششم را در خود دارد. نثر کتاب به خاطر موضوع آن، ساده و غير منشيانه است اما کلمات اصيل فارسي و برخي کلمات دشوار عربي در آن وجود دارد.