کتابخانه مجازی ادبیات

سید هاشم موسوی حداد یکی از عارفان نامیِ شیعه و از شاگردان برجسته‌ی سید علی قاضی بود. سید هاشم در شهر کربلا متولد شد و در نجف اشرف به تحصیل علمِ دین پرداخت. این طلبه‌ی وارسته هیچ در بند دنیا و تجملات مادی نبود، و از درآمد حاصل از نعل‌سازی، به ساده‌ترین شکل ممکن روزگار می‌گذرانید؛ در واقع لقب حداد (به معنی آهنگر) با توجه به حرفه‌ی ایشان به وی اطلاق شد. سید هاشم حداد در سال 1279 متولد شد، و به سال 1363 از دنیا رفت. از وی نامه‌هایی چند به جامانده، که توسط شاگردشان، سید محمدحسین حسینی طهرانی گردآوری شده، و ذیل کتاب روح مجرد در اختیار علاقه‌مندانِ این موحد نامی قرار گرفته است. در کتاب نامبرده همچنین، در باب مهم‌ترین رئوس فکری و جالب‌توجه‌ترین اعتقادات دینی حاج سید هاشم موسوی حداد نیز بحث شده است. کتاب روح مجرد در قالب دوازده بخش کلی تنظیم گشته است. سید محمدحسین حسینی طهرانی که خود یکی از بزرگان حوزه و از عالمان شاخص دوران به شمار می‌رود، در کتاب روح مجرد نهایت همّ خود را به کار برده تا فقط پاره‌ای از روشنای روح و قطره‌ای از دریای ایمان یار و استاد خود، حاج سید هاشم را بر ما که مخاطبین کتاب او هستیم، آشکار سازد. از بخش‌های جالب توجه کتاب صوتی روح مجرد، خصوصاً باید به قسمت‌هایی اشاره کرد که در آن‌ها اشاراتی به علاقه‌ی حاج سید هاشم به عرفانِ مولوی و ابن عربی شده است؛ علاقه‌ای که البته انتقاداتی را از سوی برخی از ظاهربینان متوجه ایشان نمود؛ اما به هر رو، مانعی در غور حاج سید هاشم در حالات عرفانی نشد.

این کتاب در واقع دفاعیه‌ای است که "مجذوب علی‌شاه " در باب عقاید خویش نوشته است .بخش اول کتاب زندگی‌نامه وی به قلم خود اوست .در آن جا مولف به مصایبی اشاره می‌کند که در طول زمان بر او وارد آمده است . وی سپس درباره توحید حق تعالی، وحدت وجود و مذاهب صوفیه به بحث می‌پردازد . گفتار پایانی کتاب به بررسی آرای مجلسی درباره تصوف اختصاص یافته است .مولف می‌خواهد اثبات کند که "مجلسی "با صوفیان حقیقی مخالفتی نداشته است .

بیشتر شاعران معاصر آزاد را با کلمات تحسین‌‌آمیز چه در نثر و چه در شعر ستوده‌اند. میر غلام‌علی آزاد بلگرامی یکی از شاعران منفرد، پرکار و توانای سده دوازدهم هجری می‌باشد. در دیوان اشعار او از هر نوع شعری موجود است؛ البته غزل که معروف‌ترین نوع شعر محسوب می‌شود و در هر دور تاریخ ادبیات فارسی نزد شاعران محبوب و مرغوب بوده، در دیوان آزاد نیز از همه انواع شعر بیشتر آمده است. فن آزاد در غزل‌گویی مشهود است. بیشتر غزلیات او هفت‌بیتی است و تکرار قافیه کمتر دیده می‌شود. وی در غزل خود را ملزم به آوردن تخلص کرده است. این کتاب دربرگیرنده کلیات آزاد بلگرامی است که افزون بر غزلیات، قصاید، تضمینات، مثنویات، رباعیات، قطعات، ترجیع‌بند و ماده‌تاریخ‌های او را شامل می‌شود.

ما همه می‌دانیم که میرزا اسدالله خان «غالب» دهلوی (متوفی: 1869 م) نه فقط به زبان اردو بلکه به زبان فارسی نیز شاعر چیره دست و نویسنده ماهری بوده و خود نیز به این حقیقت پی برده و بر فارسی دانی خود افتخار نموده است: فارسی بین تا ببینی نقش‌های رنگ رنگ بگذار از مجموعه اردو که بی‌رنگ من است با وجودی که «غالب» آثاری گران‌بها به زبان فارسی به یادگار گذاشته است ولی متأسفانه در مهد زبان فارسی یعنی در ایران، شهرت و مقبولیتی شایسته و در حضور نصیب وی نکشت. مقالاتی که درباره وی در ایران نوشته شده، بسیار اندک و در حد معرفی ساده می‌باشد. این هم واقعیت است که شعرای پارسی‌گوی شبه قاره آن چنانکه مستحق بودند، در ایران شناخته نشده‌اند و «غالب» یکی از آنان می‌باشد. البته دواوین بعضی شعرا منجمله «امیر خسرو دهلوی»، «بیدل»، «فیضی»، «داراشکوه»، «غنی کشمیری»، «زینب التساء مخفی» و «علامه اقبال» چاپ شده است. «غالب» در نامه‌ها و اشعار خود آرزوی ایران کرده و برای خود مملکت ایران را جایگاه اصلی دانسته است.