کتابخانه مجازی ادبیات

حسن بیک روملو(۹۳۷ - ۹۸۵ ه.ق) مورخ، از رجال معروف قزلباش در عهد شاه طهماسب و از مورخان مشهور عهد صفوی بوده است. در قم در میان قبیله روملو از قزلباش های صفوی متولد شد. در جوانی به کسب کمالات در نزد مالک دیلمی قزوینی خطاط و مولانا جمال الدین محمد شیرازی پرداخت. او از افسران سپاه طهماسبی بود و با درجه سلطانی، سمت قورچی گری داشت و به سبب مقام و مرتبه ایی که داشت از او به عنوان "بیگ" یاد می شود و اسکندر بیگ ترکمان چند بار از وی به عنوان " مورخ" یاد کرده است. احسن‌التواریخ کتابی بوده‌است در دوازده جلد(بنا به ادعای مؤلف) که دو جلد پایانی آن باقی مانده‌است و اثری از ۱۰ جلد دیگر در هیچ یک از کتابخانه‌های جهان به دست نیامده است و ممکن است اصلاً نگاشته نشده باشد. دو جلد موجود درباره ی تاریخ ایران و برخی مناطق مجاو(از جمله عثمانی، ماوراءالنهر و ترکستان) از سال ۸۰۷ قمری/۷۸۳ خورشیدی تا ۹۸۵ ق./۹۵۶ خ. است. این کتاب وقایع تاریخی را از آغار پادشاهی شاهرخ -پسر تیمور- در سال ۸۰۷ قمری/۷۸۳ خورشیدی آغاز می‌کند و به شرح حکومت‌های تیموریان، عثمانی، قراقویونلو، آق‌قویونلو، صفویان، ازبکان یا شیبانیان و برخی حکومت های کوچک دیگر تا سال ۹۸۵ ق./۹۵۶ خ. که مصادف با آغاز پادشاهی شاه محمد خدابنده است می‌پردازد. احسن‌التواریخ مهم ترین منبع برای تاریخ ایران در دوران شاه طهماسب اول صفوی است و در آن شرح حال شاعران و نویسندگان و هنرمندان دوران مذکور آمده است و از این لحاظ، این کتاب فقط به تاریخ سیاسی و جنگ ها نمی‌پردازد بلکه تاریخ فرهنگی را نیز مدنظر دارد. این کتاب نثری ساده و روشن دارد و از اشعار فارسی نسبتاً زیادی در متن بهره ور می باشد که برخی سروده خود حسن بیگ روملو است. مصحح در کتاب شرح نسبتاً مفصل و سودمندی از تاریخ ترکیه در دوران مذکور به همراه فهرستی از لغات ترکی و مغولی رایج در متون فارسی تاریخی سده هفتم به بعد را نوشته است. این کتاب با تصحیح و توضیحات عبدالحسین نوایی در سال 1357 در 2000 نسخه توسط انتشارات بابک در تهران منتشر شده است.