مسلماً پویایی و نگاه تازه به مقولههای سنتی ادب فارسی، از ضررورتهای تحقیقی و پژوهشی امروز است که باید با رویکردی تحقیقی و بدیع، ضمن حفظ تعاریف و آراء متقدمان به بازنگری و واکاوی این جلوهها پرداخت. بر این اساس، در این مقاله با نگاهی دیگر به آرایه ادبی سؤال و جواب، مؤلف به رویکردها و جنبههای متنوع این آرایه ادبی پرداخته است و به ارمغان چشماندازها و جلوههایی تازه از این آرایه را مطرح مینماید.
این فرهنگ متضمن ترکیبها و عبارات کنایی، استعاری، مجازی، اغراق و نظایر آن در شاهنامه فردوسی است که براساس پژوهش و گردآوری از نسخ مختلف (مسکو، ژول مول، و خالقی مطلق) و به ترتیب حروف الفبا درج گردیده است .برای هر ترکیب نمونهای از اشعار شاهنامه، همراه با درج شماره بیت براساس چاپ مسکو، فراهم آمده است .بحث آغازین کتاب حاوی نکاتی است درباره آرایههای ادبی در شاهنامه فردوسی .
این کتاب، کتابی است شاعرانه که حاوی گفتگوهای حکمت ربازار تارز با مریدش پدار زاسک در ساحل رودخانه جهه لوم میباشد. این رود از میان شهر سریناگار در سرزمین کهنسال کشمیر جاری است. پرسشهای جوینده همان است که در ذهن و دل هر آدمی برمیخیزد. پاسخهای دادهشده از قلب دفتر اسرار حکمت الهی توسط استاد کبیر اِک ر. بازار تارز جاری شده است.
ترانههای عامیانه برای عامه فرهنگدوست، دوستداشتنی و زیبا و دلرباست؛ به همان دلربایی شعرهای آسمانی حافظ و سعدی و مولانا و به همان زیبایی آثار سهراب و فروغ و اخوان. اگر خوب نگریسته شود، این ترانهها، زبان دیرین دل و ادراک مردمان است. در این کتاب ابتدا کلیاتی درباره ترانههای کهن گفته شده و سپس در بخش دوم ویژگیهای ساختاری ترانههای جام از قبیل لهجه، قافیه، تکرار، آرایههای شعری و .... بررسی گردیده است. بخش سوم کتاب اختصاص به بررسی درونمایههای ترانههای جام دارد؛ از قبیل تحمیدیهها، دغدغهها، دلدادگی، اوصاف محبوب و ... .
شيخ احمد جام ژنده پيل (536-440 ﻫ. ق) و خاندان دانشي و با فضل و فرهنگ وي در ادبيات عرفاني و نظام خانقاهي و تصوف خراسان بزرگ ـ و بلکه ايران ـ از چهرههاي موثر و درخشان بودهاند. متاسفانه آثار متعدد عرفاني شيخ احمد و فرزندان و اعقاب وي هنوز براي عموم اهل تحقيق شناخته شده نيست و طبعا بسياري از جلوهها و ظرافتها و ارزشهاي ادبي، عرفاني و زواياي تاريخي و افقهاي انديشه ورزانه اين آثار ناشناخته مانده است. اين نوشته به معرفي اثري از آثار گمنام ولي ارزشمند اين خاندان ميپردازد: «حديقه الحقيقه» اثري از قطبالدين محمد بن مطهر بن احمد جام.