این مقاله بر آن است که جلوههای گوناگون معرفتشناختی و هستیشناختی عنصر نور را در مثنوی بررسی و آن را با آثار عرفانی مهم فارسی مقایسه کند. نتیجه کار نشان میدهد که مولوی بیشتر به جنبههای معرفتشناختی عنصر نور با تکیه بر قرآن و شریعت پرداخته است و تلقی او از عنصر نور و توابع آن، هم با تلقی اصطلاحی صوفیانی مثل علی بن عثمان هجویری و ابوالقاسم قشیری و هم با تلقی هستیشناختی و معرفتشناختی ویژه امثال عین القضات همدانی و احمد غزّالی و نیز نظام اندیشهای ساختارمند و منسجم تأویلی ابن عربی و پیروانش تفاوت دارد. مولوی هرچند به ویژگیها و ارزشهای معرفتشناختی عنصر نور از جنبههای مختلف اشاره دارد، اما از دید هستیشناختی از چارچوب قرآن و حدیث پا را فراتر نمینهد.
کتاب حاضر مشتمل بر دو گفتار به زبان فرانسوی، به خامه توانای استادان گرامی دکتر صفا و لیوه روسای محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استراسبورگ و یک مقدمه از نویسنده در معرفی کامل نسخه خطی کتابخانه ملی و دانشگاهی استراسبورگ و شرح یکصد و شصت و هشت بیت از مثنوی گلشن راز که متاسفانه شارح عارف آن تاکنون ناشناخته مانده است. و در آخر تعلیقاتی که برای حل مشکلات و توضیح و تعریف لغات و مصطلحات عرفانی و فلسفی به کوشش نویسنده فراهم گردیده است.
این کتاب اشعار فارسی سیدجعفر موسوی حاوی الف) دو مثنوی در بحر خفیف-مخبون محذوف-یکی تحت عنوان (حدیث نفس) شامل موضوعات مختلف در حدود (1723) بیت، و دیگری (بالاخانه غمها) که از نوشته نویسنده معروف (مصطفی لطفی منفلوطی مصری) برداشته شده است و در حدود (303) بیت می باشد. ب) غزلیات ج) متفرقات د) قطعات
این کتاب گزارشی فشرده از تمامی شاهنامه فردوسی است. در میان گزیدهها و خلاصههای بسیاری که از شاهنامه فردوسی ساخته و پرداختهاند، آنچه همچنان وجود این دفتر را توجیه میکند کوتاهی، فراگیری و سادگی بیان آن است. کوشیده شده تا این کتاب زبانی گویا و رسا اما نهچندان آسان داشته باشد. نثر این دفتر آمیزهای از زبان شاهنامه فردوسی و شیوه گفتار امروزیان است. از روش سرهنیوسی پرهیز شده، اما همچون آفریدگار شاهنامه به ضرورت واژگان عربی به کار برده نشده است.
در گفتارهای این کتاب از پانزده دریچه به فردوسی و شاهنامه او نظر شده است. مباحثی که در این کتاب مطرح شده، عبارتند از: تاریخ تألیف شاهنامه و زندگی فردوسی، ترکیب شاهنامه، مدارک و پیشینیان فردوسی، فردوسی و دقیقی، اقتباسها، استطراد غنایی، جهانیبینی و ایمان فردوسی، میهن، شاه و فرّ، پهلوان و پهلوانی، جنگ، پندارها و رفتارها، برخی از ویژگیهای هنری شاهنامه، همانندیهای شاهنامه با ادبیات جهان.