مطالب متنوع و مفیدی که کتاب «گلستان» در مضامین بههم آمیخته نثر و نظم و با همراه داشتن آیات قرآنی، روایات، ضربالمثلها و کلمات قصار در شیواترین و زیباترین قالب بیان کرده است، نکات آموزندهای است که گذر زمان گرد کهنگی بر آن نمینشاند و جان تشنۀ انسانها در هر زمانی آن را میپذیرد و سیراب میشود. یکی از مهمترین شرحهایی که برای گلستان نوشته شده، «خیابان گلستان» اثر سراجالدین علیخان آروز است. او که از نقادان، شاعران، تذکرهنویسان و فرهنگنویسان بزرگ و صاحبنام قرن دوازدهم هجری در شبه قاره است، با صلاحیت و مهارت لازم به نگارش این شرح پرداخته و از برخی فرهنگها و شروح معتبر از قبیل مدار الافاضل، صراح من الصحاح و فرهنگ رشیدی نیز استفاده کرده است. افزون بر این ضمن استفاده از دو شرح نورالله احراری و ملا سعدی تتوی بر گلستان، آنها را مورد انتقاد و بررسی نیز قرار داده است.
چنانچه از متن کتاب گلستان سعدی در باب سوم- در فضیلت قناعت- بر می آید این شاعر و سخنسرای بزرگ علاوه بر سفرهای بسیار که یک دوره طولانی سی ساله را در برمی گیرد سفری نیز به جزیره کیش داشته است اما زمان وقوع و علت این سفر و محل دقیق توقف او در جزیره از گزارس گلستان مستفاد نمی شود. در این کتاب با شواهد و مدارک تاریخی، زمان سفر او به کیش مشخص شده است. چنان که می دانیم جزیره کیش در زمان اتابکان فارس در قلمرو این خاندان بوده و از امنیت و رونق بسیار برخوردار گردیده بود و سعدی به اتکای همین امن و آسایش که در آن عصر در فارس و بنادر حاکم بوده با خیالی راحت و آرام به جزیره کیش سفر کرده است...
دکتر برات زنجانی در توضیح موضوع کتاب کشف الابیات بوستان و گلستان سعدی می گوید: شهرت بوستان و گلستان سعدی از نیمه دوم قرن هفتم یعنی اندکی بعد از تالیف آنها شروع شده و در امتداد زمان به درازای قرنها و اعصار کشیده شده است. هر چند اغلب بیتهای بوستان پاره ای از روح بلند سعدی و هر کدام مستقلا دارای معنی و مفهوم بایسته و شایسته است اما برای درک مسیر فکری شاعر گاهی دانستن رابطه و بستگیهای بیتی با بیتهای دیگر و یافتن جای آن لازم می گردد و به همین منظور برای مثنویها "کشف الابیات" ساخته اند و کمترین فایده این کار نشان دادن این است که بیت منسوب به شاعر در کتاب او آمده و یا نیامده است. در تنظیم کشف الابیات بوستان سعی کردم و روشی پیش آوردم که در تمام چاپهای بوستان بتوان از این بیت یاب استفاده کرد....
مجمع النفایس یکی از جامعترین تذکرههای شعرای فارسیزبان در شبه قاره هند و پاکستان محسوب میشود. این تذکره دایرة المعارفی از شعر فارسی است که از دوره غزنویان تا اواسط قرن دوازدهم هجری سروده شده است. از اینرو این تذکره هم تاریخ جامعی است از نفوذ فرهنگ و ادبیات ایران در سراسر شبه قاره هند و پاکستان و هم نماینده سبکهای گوناگون است که در طی این همه قرون در شعر و ادبیات فارسی به وجود آمده است. آرزو در تراجم شعرای متقدم ترجمه ایشان را مختصر ولی کلامشان را نسبتاً مفصلتر آورده است و در انتخاب اشعار نیز ذوق و سلیقه مخصوص به خرج داده است. در زمان حیات مؤلف مورد توجه فضلا و ادبا بوده است و مؤلفان همعصر وی به این اثر اهمیت و توجه میدادند و تذکرهنویسان بعدی نیز فواید بسیاری از این تذکره کسب کردهاند. علیخان آرزو این تذکره را در حدود سال 1164 هجری در 28 باب، یک مقدمه و فهرست اسامی شعرا تدوین کرده که به ترتیب جروف تهجی تدوین شده است. این کتاب دربردارنده 1750 شاعر از متقدمین و متأخرین است.
مجمع النفایس یکی از جامعترین تذکرههای شعرای فارسیزبان در شبه قاره هند و پاکستان محسوب میشود. این تذکره دایرة المعارفی از شعر فارسی است که از دوره غزنویان تا اواسط قرن دوازدهم هجری سروده شده است. از اینرو این تذکره هم تاریخ جامعی است از نفوذ فرهنگ و ادبیات ایران در سراسر شبه قاره هند و پاکستان و هم نماینده سبکهای گوناگون است که در طی این همه قرون در شعر و ادبیات فارسی به وجود آمده است. آرزو در تراجم شعرای متقدم ترجمه ایشان را مختصر ولی کلامشان را نسبتاً مفصلتر آورده است و در انتخاب اشعار نیز ذوق و سلیقه مخصوص به خرج داده است. در زمان حیات مؤلف مورد توجه فضلا و ادبا بوده است و مؤلفان همعصر وی به این اثر اهمیت و توجه میدادند و تذکرهنویسان بعدی نیز فواید بسیاری از این تذکره کسب کردهاند. علیخان آرزو این تذکره را در حدود سال 1164 هجری در 28 باب، یک مقدمه و فهرست اسامی شعرا تدوین کرده که به ترتیب جروف تهجی تدوین شده است. این کتاب دربردارنده 1750 شاعر از متقدمین و متأخرین است.