کتابخانه مجازی ادبیات

در فن آرایش سخن و صنایع بدیعی "سوال و جواب" را یکی از محسنات بدیع معنوی به شمار آورده اند و آن چنان است که شاعر در بیتی و یا چند بیت و یا بیش از آن، سخن خود را به صورت پرسش و پاسخ موضوع می کند و این تفنن ادبی، گاه چندان به درازا می‌کشد که از آغاز تا پایان یک قصیده طولانی را نیز دربر می‌گیرد. کتاب حاضر که "گفتگو در شعر فارسی" نام دارد بیشترین اشعاری را که تاکنون به شیوه پرسش و پاسخ سروده شده اند، شامل می‌شود.

شیخ مولی رشید دزفولی، فقیهی فاضل و ادیبی از شعرای تابناک بود که در جامعیت علوم و فضیلت دینداری و رعایت نکات اخلاقی و فضایل و کمالات نفسانی در عهد خود مشخص و ممتاز بود «او با همه اطلاعاتی که در علوم دینی و فلسفه و تاریخ و ادبیات تازی و فارسی داشته‌اند تنها قسمتی از دیوانش یعنی بخش (زهرائیه) به جای مانده، که با همه‌ی اندکی طبعی غرا و معلوماتی جامع است. در شعر بر پیشینیانی همچون سعدی، حافظ و جمال‌الدین عبدالرزاق بوده است... مجموعاً 2545 بیت شعر از مرحوم ضیایی به جای مانده است» . «این اثر یکبار در سال ۱۳۳۳ قمری در بمبئی و بار دیگر در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در تهران به نام کلیات دیوان ضیایی به چاپ رسیده است. مجموعه زهرائیه ضیایی اگرچه در باب مدیحه و مرثیه است، اما با اصولی نو و طرح‌های شعری جدید نسبت به مرثیه سرایی در آن زمان به وجود آمده که این نوع طرز بیان مرثیه در نوع خود بی‌نظیر است و در زمان زندگی ضیایی مطمئناً سبکی بسیار نو و تازه بوده است» در دیوان شعری که از او به جای مانده تعدادی قصیده و غزل(88) و ترجیع بند(12) وجود دارد. «گرچه دیوان اشعارش مختصر ولی منقح و نافع و حاوی فواید بسیار است. اشعار نغز و شیوای او در قالب پند و نصایح، حکایت از رنج درون و قلب سوزانش دارد» . اثر منظومش؛ یعنی زهرائیه نشان از تسلط او بر قواعد شعری و تبحر او بر استحکام معانی دارد و دلیل بارزی است بر فصاحت کلام و روانی سخن و نیروی طبع و قوت بیان و حدت ذهن او. «قصاید و غزلیات لطیف و مدایح عالی و اوصاف رایع او با معانی باریک و مضامین تازه و دل‌انگیز به شعر او دلاویزی و رونق و جلای خاص می‌بخشد. در لابه‌لای اشعارش به ابیاتی برمی‌خوریم که بیانگر حسب حال و بیان احوال و سبب احتراز او از دنیا و مردم زمانه و علت انزوا و تجرید وی از خلایق است»

تذکره القبور کتابی به زبان فارسی تالیف ملاعبدالکریم گزی از عالمان قرن سیزدهم و چهاردهم قمری در اصفهان از عالمان حوزه علمیه اصفهان که در حدود سال 1260 ق متولد شد. وی در 13 ذی الحجه سال 1339ق درگذشت و در تکیه کازرونی تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. از او تالیفاتی بر جای مانده که مشهور ترین آن کتاب تذکره القبور است. نویسنده در این اثر به معرفی و شرح حال یکصد نفر از عالمان، عارفان و شاعرانی پرداخته که در اصفهان و توابع آن مدفون اند. ملاعبدالکریم کتاب را در سال 1324 ق نوشته و نخستین بار در همان سال انتشار یافته است. کتاب تذکره القبور تنها به زندگی نامه عالمان و بزرگان شهر اصفهان نپرداخته و نام افرادی را که از دیگر شهرها کوچ کرده و در اصفهان درگذشتند نیز در بر می گیرد. از دیگر ویژگی ها اینکه چون مولف به غیر از منابع مکتوب، از آگاهی ها و گفته های دیگران هم بهره برده، گاه اطلاعاتی به دست می دهد که در هیچ منبعی نمی توان یافت

اصفهان در تاریخ فرهنگ و تمدن درخشان ایران ، جایگاهی شایان توجه دارد. مدارس علمی گوناگون این شهر ، یکی از مظاهر مهم فرهنگ آن است. مدارس اصفهان همانند مدارس، دیگر شهرهای اسلامی وابسته به مساجد بوده است. از جمله مساجد این شهر، که همواره نقش فعالی در زمینه ی فرهنگ و تعلیم و تربیت داشته‌اند، می‌توان از مسجد جامع کبیر (عتیق) و مسجد جامع صغیر (جورجیر) یاد کرد. در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری فضاهای مدارس از مساجد جدا شد. قدیمی‌ترین مدرسه اصفهان به نام علاءالدوله کاکویه در قرن چهارم هجری در محله دردشت و نزدیک مسجد شفیعیه بنا گردید که محل تدریس ابن سینا بود. بنای یاد شده، معروف به قبه ابوعلی سینا است که مدرسه علایی هم نامیده می‌شود. از قرن چهارم تا قرن ششم هجری، اصفهان چنان شکوه و عظمت یافت که آن را دارالعلم می‌گفتند. بیشتر آثار نویسنده مربوط به تاریخ علمی، فرهنگی و مشاهیر اصفهان شامل فقها، محدثان، مفسران، ادبا، عرفا، مورخان و شعرا است. وی به زنده نگاه داشتن و معرفی خدمات صادقانه بزرگان دین و فرهنگ علاقه‌مند بوده است. این کتاب به سه بخش و یک خاتمه تقسیم شده است. بخش یکم شامل شرح حال هشت تن از علماء بزرگوار از افراد سرشناس این خاندان جلیل که از راه نسب یا سبب با مرحوم آقا شیخ محمدتقی رازی نسبتی دارند همچون ابواب هشتگانه حامل عرش حضرت حق جل و علا. بخش دوم شامل شرح حال کلیه اولاد و اعقاب مرحوم آقا شیخ محمدتقی رازی اصفهانی. بخش سوم شامل اسامی و شرح حال کلیه وابستگان باین خاندان جلیل البته از طبقه روحانیون و علماء بزرگوار. خاتمه در ذکر آثار باقیمانده از این خاندان: 1. موقوفات؛ 2. مساجد نوبنیاد؛ 3. مدارس خمسه. این کتاب سه جلد دارد و در سال 1367 توسط انتشارات نشرالهدایه منتشر شده است.