کتابخانه مجازی ادبیات

عظیم‌ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگ‌ترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازان‌خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.

«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همان‌گونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهن‌ترین لغت‌نامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دسته‌بندی لغات در این کتاب به شیوه‌ای است که نشان می‌دهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمه‌ای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.

‌مرصاد العباد نجم الدین رازی بی تردید یکی از متنهای ارزنده زبان فارسی است.این کتاب یادگار جاویدان یکی از پرآشوب‌ترین ادوار تاریخ ایران است. یادگار قرنی است که با کاهش نفوذ خلافت بغداد کم کم جاذبه زبان عربی هم کاهش یافت و زبان پارسی به صورت رایج‌ترین زبان تالیف و تصنیف در ایران و کشورهای مجاور در ‌آمد. مرصاد العباد داستان دلکش و بهم پیوسته سرگذشت آدمی از آفرینش تا بازگشت ابدی است. و در سراسر آن مولف هدف از آفرینش و زندگی انسان را دریافت معرفت الهی و وصول به حضرت او می‌داند. در مقدمه کتاب مرصاد العباد به عنوان تصویری از روحیه مردم ایران در برابر حمله مغول، و کشت و کشتار آن قوم، هم سوگنامه جاندار جانسوز جاودانی است، و هم برای محققان تاریخ آن سالها نکته‌های نادری در بر دارد. نغزترین و گیراترین بخش کتاب "داستان آفرینش آدم" است در فصلهای چهارم و پنجم از باب دوم. و آن در واقع شعر عالی منثوری است که از خداپرستی عاشقانه عرفانی مایه گرفته است، و ارزش آن را دارد که بارها خوانده شود. آخرین قسمت کتاب (باب پنجم) هم برای شناخت وضع و حال طبقات مختلف جامعه آن روز از پادشاه و وزیر و مفتی و واعظ و بازرگان و دهقان و کشاورز نکات ارزنده‌‌ای دارد که مورد استفاده پژوهندگان تاریخ تمدن آن عصر تواند بود

«مرصاد العباد» نجم‌الدین رازی که نام مؤلف خود را در زبان و ادب فارسی و عرفان ایرانی بلندآوازه کرده، بی‌تردید یکی از متن‌های ارزنده زبان فارسی است. این کتاب یادگار جاویدان یکی از پرآشوب‌ترین ادوار تاریخ ایران است که به علت اوج اعتلای فرهنگ اسلامی ایران و کثرت کینه‌ها و بحث‌های فکری میان فرق مختلف و جنگ‌های داخلی و بالاخره هجوم و چیرگی تتار، و فراهم شدن موجبات انقراض خلافت بغداد، اهمیت خاصی دارد که اثر آن همه در لابلای مرصاد العباد منعکس است. این کتاب دربرگیرنده گزیده‌ای از این کتاب است که در برگزیدن مطالب کوشش شده تا نکته‌های ادبی و تاریخی و اجتماعی اصل کتاب در دسترس خواننده قرار گیرد و روش این بوده که ضمن حفظ استخوان‌بندی اصلی کتاب، آنچه جاذبه کمتری داشت یا مورد درک و پسند همه گروه‌های خوانندگان امروز نمی‌توانست باشد، کنار گذاشته شده است.