راز دلبستگی به دیوان خواجه شیراز، نهتنها در معانی بکر و لطائف حکمی با کلام قرآنی و صورتگری او در کارگاه دیده و خیال است، بلکه در موسیقی دلانگیز شعر اوست و در سماع جاودانهای که از تلفیق حیرتآور کلمات ترتیب داده است. این کتاب با نامی دیگر بر اساس متن دیوان حافظ به اهتمام قزوینی و غنی تدوین یافته، با عنوانی نهچندان منطبق بر کمیت درونمایه خود، بلکه دربرگیرنده تعداد تقریبی تکواژهها و همواژهها، یعنی ترکیبات دیوان خواجه. روال کار در این فرهنگ همان روال کلی و معمول ترتیب الفبایی است. برای مفردات فارسی تا حدامکان معادل عربی سپس اصل دری یا پهلوی و گاه اوستایی و فارسی باستان آنها آمده است.
در فن آرایش سخن و صنایع بدیعی "سوال و جواب" را یکی از محسنات بدیع معنوی به شمار آورده اند و آن چنان است که شاعر در بیتی و یا چند بیت و یا بیش از آن، سخن خود را به صورت پرسش و پاسخ موضوع می کند و این تفنن ادبی، گاه چندان به درازا میکشد که از آغاز تا پایان یک قصیده طولانی را نیز دربر میگیرد. کتاب حاضر که "گفتگو در شعر فارسی" نام دارد بیشترین اشعاری را که تاکنون به شیوه پرسش و پاسخ سروده شده اند، شامل میشود.
شیخ مولی رشید دزفولی، فقیهی فاضل و ادیبی از شعرای تابناک بود که در جامعیت علوم و فضیلت دینداری و رعایت نکات اخلاقی و فضایل و کمالات نفسانی در عهد خود مشخص و ممتاز بود «او با همه اطلاعاتی که در علوم دینی و فلسفه و تاریخ و ادبیات تازی و فارسی داشتهاند تنها قسمتی از دیوانش یعنی بخش (زهرائیه) به جای مانده، که با همهی اندکی طبعی غرا و معلوماتی جامع است. در شعر بر پیشینیانی همچون سعدی، حافظ و جمالالدین عبدالرزاق بوده است... مجموعاً 2545 بیت شعر از مرحوم ضیایی به جای مانده است» . «این اثر یکبار در سال ۱۳۳۳ قمری در بمبئی و بار دیگر در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در تهران به نام کلیات دیوان ضیایی به چاپ رسیده است. مجموعه زهرائیه ضیایی اگرچه در باب مدیحه و مرثیه است، اما با اصولی نو و طرحهای شعری جدید نسبت به مرثیه سرایی در آن زمان به وجود آمده که این نوع طرز بیان مرثیه در نوع خود بینظیر است و در زمان زندگی ضیایی مطمئناً سبکی بسیار نو و تازه بوده است» در دیوان شعری که از او به جای مانده تعدادی قصیده و غزل(88) و ترجیع بند(12) وجود دارد. «گرچه دیوان اشعارش مختصر ولی منقح و نافع و حاوی فواید بسیار است. اشعار نغز و شیوای او در قالب پند و نصایح، حکایت از رنج درون و قلب سوزانش دارد» . اثر منظومش؛ یعنی زهرائیه نشان از تسلط او بر قواعد شعری و تبحر او بر استحکام معانی دارد و دلیل بارزی است بر فصاحت کلام و روانی سخن و نیروی طبع و قوت بیان و حدت ذهن او. «قصاید و غزلیات لطیف و مدایح عالی و اوصاف رایع او با معانی باریک و مضامین تازه و دلانگیز به شعر او دلاویزی و رونق و جلای خاص میبخشد. در لابهلای اشعارش به ابیاتی برمیخوریم که بیانگر حسب حال و بیان احوال و سبب احتراز او از دنیا و مردم زمانه و علت انزوا و تجرید وی از خلایق است»
راز دلبستگی به دیوان خواجه شیراز، نهتنها در معانی بکر و لطائف حکمی با کلام قرآنی و صورتگری او در کارگاه دیده و خیال است، بلکه در موسیقی دلانگیز شعر اوست و در سماع جاودانهای که از تلفیق حیرتآور کلمات ترتیب داده است. این کتاب با نامی دیگر بر اساس متن دیوان حافظ به اهتمام قزوینی و غنی تدوین یافته، با عنوانی نهچندان منطبق بر کمیت درونمایه خود، بلکه دربرگیرنده تعداد تقریبی تکواژهها و همواژهها، یعنی ترکیبات دیوان خواجه. روال کار در این فرهنگ همان روال کلی و معمول ترتیب الفبایی است. برای مفردات فارسی تا حدامکان معادل عربی سپس اصل دری یا پهلوی و گاه اوستایی و فارسی باستان آنها آمده است.
کمتر خانهای است که دیوان لسان الغیب شمسالدین محمد حافظ شیرازی در آن دیده نشود. در صورتی که این دیوان نه کتاب علمی است و نه مستقلا در زمره کتب اخلاق و مذهب محسوب است، و نه ظاهراً از سیاست و مدن و تدبیر منزل و آداب معاشرت سخن میگوید و نه یک اثر ادبی ساده و همگان فهم میباشد. این علاقه مردم به حافظ را میتوان اینگونه گف که در میان آثار رقت و ذوق، اثری مسکنتر و تسلیبخشتر از اشعار حافظ نمیتوان یافت و در بین گویندگان پارسی تقریبا کسی چون حافظ روح آدمی را نشناخته و به احتیاجات مفصل آن پی نبرده است و کسی به این زیبایی و رندی، غمها و شادیها، آرزوها و امیال انسانی را ادارک و منعکس نکرده است. در این کتاب نویسنده درباره معرفت عامیانه دربارۀ شعر حافظ، تأثیر قرآن در مایه و مضامین شعر حافظ، لقب حافظ، سبک و شیوه کلی خواجه، عقیده گوته درباره حافظ و مفسران دیوان او، اصطلاحات نجومی در شعر خواجه، جبر و تفویض، بحثی پیرامون سماع و قول ابن جوزی و ... سخن گفته است.