کتابخانه مجازی ادبیات

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎‌بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. جلد اول این اثر در فن طبیعیات جسمانى و روحانى، یعنى علم النفس است که ضمنا در قسمتى از الهیات عامه و خاصه نیز سخن به میان آورده و چند رساله عزیز الوجودى در این مجلد ترجمه شده و با تحقیق در مواضع لازم ثبت شد؛ مانند رساله خیام در اصالت ماهیت و رساله عيون المسائل فارابى و إثبات المفارقات فارابى و رساله العروس شیخ و مواضعى از رساله الفردوس شیخ و ترجمه تلخیص شیخ رساله ارسطو را در نفس و ترجمه چند مقاله مخطوط‍‎. در مقدمه این مجلد قسمتى از اهم مسائل منطق است، به وضعى بی‌مانند و بی ى‎سابقه و در خاتمه آن قسمتى از الهیات خاصه است که به‌منزله مقدمه براى جلد الهیات است که سومین جلد کتاب خواهد بود و در این خاتمه مفصلا به نقد طریقه وحدت وجود پرداخته‌اند‎.

ابن سینا این رساله را به خواهش برخی دوستان و به اصرار ایشان به رشته تالیف کشیده و در طی آن از هفتاد و دو کلمه فلسفه مشاء تعریف منطقی کرده و در آغاز رساله، صعوبت تعریف و دشواری قبول پیشنهاد یاران را با صراحت خاطرنشان کرده است و این امر از نظر علمی شایان اهمیت بسیار است. عنوان رساله الحدود یا تعریفات است که مراد از آن در این کتاب قصاص یا کیفر شرعی و مرز و اندازه و معانی دیگر واژه حد نیست، بلکه مقصود در حد منطقی است یعنی تعریف چیزی به جنس قریب و فصل قریب آن با اینکه کتاب مزبور به منزله "یادنامه" ای از حکمت مشاء است و شیخ با تفصیل داخل جزئیات نمی شود، با این همه ابن سینا همان نظم و ترتیبی را که می برد و شاید اعمال همین انظباط است که کتابهای ابن سینا را در شرق و غرب درسی و معرفی کرده و حتی کتاب معروف طبی او قانون نیز به علت همین نظم و ترتیب اصولی، کتابهای رازی و عباس مجوسی را در درجه دوم اهمیت قرار داده و زیر شعاع درخشان خود نهفته است.

شهرت بزرگان و رجال یک تمدن در تمدنی دیگر و انتقال مذاهب و نحل از قومی به قومی دیگر وابسته به تماس بین دو ملت و ایجاد رابطه بین آنان و همچنین بعضی حوادث تاریخی است که به تحولات و سیر افکار هر تمدنی وابستگی کامل دارد. تمدن مغرب زمین روزگاری متحدالشکل بود یعنی اصول یکرنگی در برداشت که از دین مسیحی سرچشمه گرفته و در تمام شئون فرهنگی و اجتماعی و هنری موثر و در عروق کالبد آن تمدن شریان داشت. در آن زمانه که بنام قرون وسطی مشهور است، و متاسفانه به دلیل غرض و تعصب مورخین دوره رنسانس و قرون بعدی بدون هیچگونه پایه و اساسی به صورت عصر تاریک وانمود گردیده و هنوز نیز نزد برخی بدین طریق جلوه می نماید. تمدن مغرب زمین بیش از هر ودوره دیگر به تمدن های بزرگ آسیایی شباهت داشت، بدین معنی که مانند همسایگان خاوری خود کسب علم الهی و عمل به تعالیم تصوف را نهایت کمال انسانی می شمارد و تکامل و نتیجه عاقبت زندگانی انسان را در این جهان در عالمی دیگر می دانست...

نوشتار سیدحسین نصر در این کتاب از چند راه و روش کار تازه‌ای است. فرهنگ اسلامی غالباً به صورت حلقه اتصالی ضروری میان دوران باستانی و قرون وسطی معرفی شده، ولی رسالت تاریخی آن در آنجا که با متون و راه و روش‌های یونانی سروکار داشته آشکار شده است. اصل این کتاب در آغاز امر توسط دانشگاه هاروارد به زبان انگلیسی و در سال 1968 انتشار یافته است. سیدحسین نصر در این کتاب سیزده فصل درباره علم و تمدن در اسلام سخن گفته است.