کتابخانه مجازی ادبیات

بدائع الحكم، اثر على بن عبدالله زنوزى است كه در آن، به هفت پرسش فلسفى درباره واجب‌الوجود و صفات او مانند علم و... پاسخ علمى و تحقيقى داده است. افزون بر ارزشمندى جواب‌هاى عالمانه مؤلف، اين اثر از آن جهت كه آخرين متن فلسفى است كه يك حكيم اسلامى در آستانه وقوع انقلاب مشروطيت نوشته و از سوى ديگر شايد اولين متنى است كه به فلاسفه غربى نظير كانت، لايب نيتز و... توجه كرده، از نظر تاريخ فلسفه و سير تحولات فلسفه اسلامى حايز اهميت است. «بدائع الحكم» به سال 1307ق، تأليف و هفت سال بعد براى اولين بار منتشر شده است. تصحيح اين اثر را آقايان محمدجواد ساروى و رسول فتحى مجد به سامان رسانده‌اند. كتاب حاضر از مقدمه مصححان و مقدمه نویسنده و متن اصلى تشكيل شده است. نویسنده، مقدمه كتابش را اين‌گونه زيبا آغاز كرده است: خدايى را ستايش كنيم و پرستش، كه هستى و بودش را آلايش نيستى و نابودى نيست؛ پس يكتا و بى‌همتا و زنده و دانا و بينا و شنوا و گوياست. بايسته گوهر پاکش را وابستگى و پيوستگى و آميختگى، شايسته و بجا نيست و پاکيزه بودش را، تيرگى و افسردگى و كشيدگى و اندازه و جاى و سوى و روزگار و پذيرش، روا، نه؛ كه درياى شاداب هستى‌اش را نه كرانه بود و نه پاياب.

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. محمدصالح حائری مازندرانی می‌گوید: بس است در شکستن این طلسم مبطل السحر این جادو و نقض به مفهوم مناقصه و مضاده و مقابله و مفاهیم مراتب اعداد، بلکه مفهوم نفس تعدد و مفهوم کثرت که از منشأ متعدد و متکثر و متباین و متقابل برمى‌خیزد و در این کتاب در رفع این شبهات چیزى فروگزار نکرده‌اند - ‎و أين العيان من البيان - به نظر حسین اصفهانی (عمادزاده) با توجه به تقریرات مازندرانی، مطالعه و تدریس این کتاب براى دانشکده معقول و طلاب و مبتدى و منتهی واجب است تا محصلین و مدرسین معقول هر دو از حقایق حال طبق کتاب و سنت و عقاید اهل‎‌بیت(ع) و فقها و محدثین و روات عال‌ی‌قدر و متکلمین عظیم‌الشأن آگاه شوند و در هیچ‎گونه خطرى یا توبیخى واقع نگردند و از تحصیل و تدریس علم معقول محروم نمانند و منویات فقهای عال‌ی‌قدر و مراجع فتوى تأمین گردد.

شهرت بزرگان و رجال یک تمدن در تمدنی دیگر و انتقال مذاهب و نحل از قومی به قومی دیگر وابسته به تماس بین دو ملت و ایجاد رابطه بین آنان و همچنین بعضی حوادث تاریخی است که به تحولات و سیر افکار هر تمدنی وابستگی کامل دارد. تمدن مغرب زمین روزگاری متحدالشکل بود یعنی اصول یکرنگی در برداشت که از دین مسیحی سرچشمه گرفته و در تمام شئون فرهنگی و اجتماعی و هنری موثر و در عروق کالبد آن تمدن شریان داشت. در آن زمانه که بنام قرون وسطی مشهور است، و متاسفانه به دلیل غرض و تعصب مورخین دوره رنسانس و قرون بعدی بدون هیچگونه پایه و اساسی به صورت عصر تاریک وانمود گردیده و هنوز نیز نزد برخی بدین طریق جلوه می نماید. تمدن مغرب زمین بیش از هر ودوره دیگر به تمدن های بزرگ آسیایی شباهت داشت، بدین معنی که مانند همسایگان خاوری خود کسب علم الهی و عمل به تعالیم تصوف را نهایت کمال انسانی می شمارد و تکامل و نتیجه عاقبت زندگانی انسان را در این جهان در عالمی دیگر می دانست...

این کتاب شامل این متن‌ها در سه بخش اصلی است: در بخش اول، در ابتدا ترجمه کوتاه‌شده‌ای از کتاب انگلیسی دکتر نصر با عنوان «مولانا جلال‌الدین رومی، شاعر و عارف عالی‌مقام ایرانی» آمده است. دکتر نصر در این اثر پس از بحثی مختصر درباره زندگی و آثار مولانا، با استفاده از مفهوم زیبایی و تمایز میان صورت و معنی در عرفان مولوی شرحی بسیار کوتاه از تعالیم او به دست می‌دهد. متن کامل انگلیسی نیز در پایان کتاب ذکر شده و بخش سوم آن را تشکیل می‌دهد. دومین متن بخش اول اثری است از آنماری شیمل که ترجمه مقاله‌ای است از ایشان با عنوان «مولانا: دیروز، امروز و آینده». نویسنده در این مقاله به گوشه‌هایی از تعالیم و عرفان مولانا اشاره می‌کند و در ضمن به نقش و جایگاه کسانی چون شمس، صلاح‌الدین زرکوب، حسام‌الدین چلبی و سلطان ولد می‌پردازد و به تأثیرات مولانا در طول قرون و اعصار اشاراتی می‌کند. متن سوم بخش اول ترجمه کتابی از ویلیام چیتیک است با عنوان «مقدمه‌ای بر عرفان مولوی» که شامل پیش‌گفتاری از دکتر نصر است و پس از مقدمه نویسنده، طی چهار فصل تصوف و اسلام، خدا و جهان، ماهیت انسان و تصوف و عرفان عملی، می‌کوشد تصویری کلی از تعالیم عرفانی و اندیشه معنوی مولانا ترسیم کند. بخش دوم کتاب که هسته اصلی آن را شکل می‌دهد، گنجینه معنوی مولانا نام دارد که منتخبی عمدتاً از مثنوی به قلم ژولیت می‌بی است.