طبقهبندی آثاری که در مجموعه بزرگ نوشتارهای تاریخ ادبیاتی قرار میگیرند، کار آسانی نیست. چون از یک طرف میان نخستین تجربهها که فقط برخوردار از «خصلت تاریخادبیاتی» هستند تا آثاری که به معنای مصطلح، «تاریخ ادبیات» نامیده میشوند، بیشتر از هزار سال فاصله است و از طرف دیگر، تعداد، رویکردها و متدهای به کار رفته در آنها نیز بسیار متعدد و متنوع است. بر خلاف آنچه عموماً تصور میشود، ریشه تاریخ ادبیاتهای امروزی را نه در نوشتارهای «تذکرهای» بلکه در نوشتارهای «پیشاتذکرهای» سراغ گرفت. بررسی سیر تکوین و تکامل «سنت نگارش تاریخ ادبی» ایران موضوع اصلی این مقاله است؛ اینکه خاستگاه «سنت» کجا بوده و چه مراحلی را طی کرده تا در قرن بیستم میلادی به فرم نهایی خویش رسیده است؟ ما بدین منظور مجموعه آثاری را که در خانواده بزرگ تاریخ ادبیاتها قرار میگیرند، در سه نسل طبقهبندی کردهایم: نوشتارهای پیشاتذکرهای، نوشتارهای تذکرهای و تاریخادبیاتها. سپس سعی کردهایم در هر مرحله نشان دهیم که چه آثاری و چگونه در تکوین و تکامل «سنت» نقش داشتهاند. نسبت این سه نسل با یکدیگر، چونان نسبت «جد» به «پدر» و به «فرزند» است.
کتابی که از نظر خوانندگان می گذرد مجموعه آثار گرانبهاییست که در طی قرنها در منقبت نابغه بزرگ بشریت علی (ع) گفته شده و مدتها وقت صرف آن گردیده تا از میان اوراق فرسوده کتابها اخراج و بعد از تطبیق و مقایسه با نسخ دیگر به این صورت در آمده است. اشعار این مجموعه از 110 گوینده انتخاب و بر هریک شرح حال کوتاهی افزوده شده عموما متعلق به کسانی است که از عهد صفویه به بعد در ایران ظهور کرده اند به دلیل آنکه مذهب تشیع تا روزگار سلطنت صفویه در ایران رسمیت نداشت و خواه و ناخواه شاعرانی که پیش از آن عهد می زیسته و به مذهب تشیع علاقه نشان می دادند به علت عدم آزادی از ساختن اشعار مذهبی خودداری کرده و اگر احیانا گوینده دست به چنین کاری میزد ناگریز از مدح خلفای دیگر بود چنانکه در یکی از قصائد سعدی این نکته کاملا آشکار است. پس در حقیقت ساختن اشعار مذهبی از عهد صفویه در ایران رواج یافت و ناگزیر مجموعه حاضر حاوی آثاریست که از آن عهد تا به امروز به وجود آمده است
کتاب بزم ادب سرشار از بدیهه، پند و لبخند، طنز و لطایف ادبی تذکره شرح حال و نمونه آثار قریب نهصد تن شعرای متقدم ایران و شعرای معاصر اصفهان همراه با بخشی از اشعار نامی از مولف و سراینده آن مرتضی هادوی فرد متخلص به نامی که در سال 1373 توسط انتشارات نامی چاپ شده است
با وجود برخی کتابها و مقالاتی که درباره شعر و اندیشه سنایی به رشته تحریر درآمده، همچنان جای خالی کتاب که کلیات اندیشه سنایی را به گونهای دقیق و مبتنی بر یک تحقیق علمی برای ادبدوستان تبیین نماید، بهروشنی مشاهده میشود. این در حالیا ست که سنایی نهتنها اولین شاعری است که مضامین مربوط به عرفان عابدان را به طور گسترده وارد شعر فارسی کرد، بلکه افزون بر آن در واردکردن عرفان عاشقانه به ساحت شعر فارسی نیز فضل تقدم از آن اوست. نگارنده در این کتاب ابتدا فهرست موضوعی آثار سنایی را تهیه کرده و سپس بر اساس آن به شرح و بسط اندیشههای او بر اساس یک استقرای تام پرداخته است. در پایان کتاب نیز گزیدهای از حدیقة الحقیقة سنایی آورده شده است.
تقسيمبندي انواع براي بسياري از مباحث ادبي لازم است. نگارش تاريخ ادبي با رويکردها و روشهاي نوين، بدون مشخص کردن انواع اصلي ممکن نيست؛ چنانکه در بسياري از شاخههاي نقد ادبي و تحليل محتوا نيز موضوعيت دارد. موضوع اصلي مقاله دقيقا در همين نقطه شکل ميگيرد: طراحي الگويي براي طبقهبندي انواع ادبي فارسي در دوره کلاسيک. مجموعه آثار در دو شاخه شعر و نثر جاي گرفته است. «شاخه شعر» کلاسيک فارسي را ميتوان در سه نوع اصلي طبقهبندي کرد: حماسي، غنايي و تعليمي ـ القايي. هر سه نوع در مقاله باز تعريف، و زير شاخههاي هر کدام نيز بر اساس مصاديق ادبيات فارسي تعيين و تعريف شده است. «شاخه نوشتارهاي منثور» فارسي شامل آثار ادبي، شبه ادبي و غير ادبي ميشود. آنچه براي ما موضوعيت دارد، نوشتارهاي ادبي و شبه ادبي است. در مقاله پس از تعريف هر کدام از اينها، نوشتارهاي ادبي در قالب دو نوع («روايتمدار» و «نوشتارهاي ادبي غيرروايي») گنجانده شده است. تعريف و تعيين مصداقهاي هر کدام از اينها به همراه مجموعه زيرشاخههاي آنها در دوره کلاسيک، بخش ديگري از مطالب مقاله را تشکيل ميدهد.