کتابخانه مجازی ادبیات

تذکرةالاولیاء کتابی عرفانی است به نثر ساده و در قسمت‌هایی مسجع، که در شرح احوال بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه توسط فریدالدین عطار نیشابوری به فارسی نوشته شده‌است. تذکرةالاولیاء کتابی درباره زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان عارفان و مشایخِ تصوف است، و به ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت‌آمیز صوفیان بزرگ می پردازد.این کتاب مشتمل است بر مقدمه و ۷۲ باب که هر باب به زندگی یک صوفی پرداخته است و در ابتدای هر باب سخنانی مسجع در تمجید و ثنای صوفی بیان شده و سپس سخنان و داستان ها درباره صوفی آورده شده است.نخستین باب به حالات و سخنان جعفر صادق اختصاص یافته‌است، و باب هفتاد و دوم به حسین بن منصور حلاج .

مقالات الاسلاميين و اختلاف المصلين، كتابى است به زبان عربى نوشته ابى‌الحسن على بن اسماعيل أشعرى (متوفاى 324ق.) در موضوع فرقه‌هاى اسلامى و آراء مختلف كلامى. درباره زمان نگارش كتاب بايد گفت، آخرين حادثه‌اى كه مؤلف از آن ياد مى‌كند، خروج و كشته شدن فردى قرمطى است كه در سال 291ق. اتفاق افتاده و از اين گزارش روشن مى‌شود كه تألیف اين كتاب بعد از اين تاريخ صورت گرفته است. كتاب حاضر مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم ناشر؛ فرانس اشتاينر، مقدمه مؤلف و فاقد بخش‌بندى و فصل‌بندى روشن است. اين‌اثر را بايد كهن‌ترين و معتبرترين منبع موجود در زمينه تاريخ عقايد اسلامى محسوب كرد. اين كتاب از منابع كهن ملل و نحل است و از آن جهت كه نویسنده آن پيشواى مذهب اشعرى است، بسيار قابل توجّه است. اشعرى بحث را با اختلاف در امامت آغاز كرده است كه از اوّلين بحث‌هاى مفصّل وى درباره فرق شيعه است. او شيعه را به سه گروه غلاۀ و رافضه و زيديّه تقسيم كرده و با يادكرد فرقه‌هاى آنان در مورد مسائل اختلافى، از عقايد آن سخن گفته است. او غلاة را از رافضه جدا مى‌داند؛ امّا برخى از فرق غلاة؛ مانند بيانيّه و حربيّه را در ذيل رافضه نيز ياد مى‌كند. مؤلّف با اينكه اتهام معروف و بى‌بنياد تجسيم را به هشام نسبت داده است؛ تصريح مى‌كند كه رافضه معتقد به تجسيم نبوده‌اند. اشعرى در تبيين عقايد فرق، بسيار متعادل‌تر از بغدادى و امثال اوست. بحث از خوارج و مرجئه در صفحات بعدى آمده است و آنگاه به معتزله اشاره كرده است. مؤلّف پس از تبيين عقايد مختلف به تفصيل از عقايد خود- كه سازنده و پردازنده مذهب اشعرى است- سخن گفته است. از بخش‌هاى مهم اين اثر، بابى است كه به آراء متكلمان در مباحث جهان شناسه‌گانه، نظير جوهر، جسم، حركت‌و ادراك اختصاص يافته است كه از آن مباحث به «دقيق الكلام» تعبير مى‌شود. اشعرى فصلى را نيز به بيان اجمالى عقايد اصحاب حديث و اهل سنت اختصاص مى‌دهد.

بهگودگیتا (سرود مقدس الهی) منظومه‌ای است به زبان سانسکریت مشتمل بر 650 اشلوک (بیت) و منقسم بر هیجده گفتار. گیتا فصول 25 تا 43 فن ششم حماسه مهابهارت یعنی بهشیم پرو را شکل می‌دهد. به عبارت دیگر «گیتا» جزئی از مهابهارت و قسمتی از دفتر ششم این کتاب می‌باشد و موضوع بحث به صورت: گفتگوی فلسفی میان کرشن و ارجن تنظیم گردیده است و از نظر رغبتی که هندوان به این بخش مهابهارت پیدا کرده‌اند، به عنوان کتاب مستقلی درآمده و مطالب آن به زبان‌های زنده جهان ترجمه شده است. گیتا از نظر تاریخ تنظیم، جدیدترین قسمت‌های مهابهارت شناخته می‌شود. گوینده آن ظاهرا برهمنی است که تحت تأثیر سه مکتب فلسفی ویدانت، سانکهیه و جوگ قرار گرفته است.

محمد داراشکوه (1024 – 1069 قمری) از شاهزادگان گورکانی هند، ادیب، شاعر، خوشنویس و صوفی بود. تالیفات این هنرمند فاضل و روشنفکر آزاداندیش عبارتند از: مجمع البحرین، سفینه الاولیاء، حسنات العارفین، حقنامه و دیوان شعر. کتاب حسنات العارفین که در سال 1062 هجری تالیف شده، دومین کتاب به زبان فارسی است که شطحیات عرفای متقدم و متاخر در آن گردآوری شده است. در نظر صوفیان شطحیات عبارت از کلمات و سخنانی است که در حالت سکر و بیخودی و غلبه شور و جذبه و مستی بر زبان می رفته است. از آن جا که این سخنان از درک عوام بالاتر بود، از نظر فقها و عوام کفر و زندقه به شمار می رفت. کتاب حاضر به تصحیح سید مخدوم رهبن و با بهره گیری از چهار نسخه خطی تدوین شده و توسط موسسه تحقیقات و انتشارات ویسمن در سال 1352 در اختیارعلاقمندان قرار گرفته است.