در باب نظریه و تاریخ و نظریهپذیری تاریخ، مجادلات و مباحث متفاوتی میان علمای تاریخ و علوم اجتماعی وجود داشته و دارد. این مسئله ناشی از زاویه نگاه، نگرشهای مصداقی یا کلیتپذیر و قاعدهپذیری یا قاعدهناپذیری تاریخ است. به همین دلیل پرداختن به چنین موضوعاتی آن هم از زوایای مختلف مفید خواهد بود. این کتاب به این مباحث پرداخته و موضوعاتی چون اجتماع، علم و تاریخ؛ مثالی از یک نظام تاریخی، دین و جادو در نظام تاریخی، تاریخ به عنوان یک علم تطبیقی و ... در آن مطرح شده است.
نویسنده در دیباچه کتاب میگوید: «مقصود از این کتاب این نیست که کتاب دستی باستانشناسی باشد و نه حتی کتاب دستی علم تاریخ. مراد این است که کتابی باشد خواندنی برای کسانی که علاقهای ندارند به مسائل عریض و طویلی که متخصصان بر سر آنها با حرارت جروبحث میکنند. بنابراین در چنین کتابی باید از طرح چنان مسائلی چشم پوشید و افزون بر این پرهیز کرد از به کاربردن اصطلاحات فنی و نامهای غریبی که کتابهای درسی درباره ماقبل تاریخ را شکل علمی میبخشد، اما دنبال کردنشان را دشوار مینماید». در این کتاب مباحثی چون انسان و تاریخ طبیعی، انقلاب نوسنگی، انقلاب شهرنشینی، انقلاب در دانش بشر، شتاب و کندی پیشرفت و .... مطرح شده است.