جلد اول کتاب حاضر در مورد ادبیات در دوره بازگشت، با کمی تسامح سالهای بین سقوط صفویه تا استقرار مشروطه را دربرمیگیرد که در این کتاب تاریخ ادبیات این دوره بررسی شده است. این دوره شامل دوره ناآرام افشاریه و دوره خواب آلوده و به ظاهر آرام زندیه و دوره استعمار و استقراض قاجاریه که منجر به بیداری ایرانیان شد را دربر میگیرد. دو فصل پایانی این کتاب به بررسی نثر و نظم نویسندگان و شاعران در این دوره پرداخته که در واقع قسمت اصلی کتاب را شکل میدهد. در دیگر بخشهای کتاب به مباحثی چون تاریخ و اوضاع سیاسی و اجتماعی، اوضاع دینی و مذهبی، تصوف و عرفان این دوره، فرق و مذاهب دیگر پرداخته شده است. جلد دوم کتاب شامل این عناوین است: نثر و نثرنویسان؛ انشا و منشیان؛ تاریخ و تاریخ نویسان؛ تذکره و تذکره نویسان؛ روزنامه و روزنامه نگاران؛ ترجمه و مترجمان؛ سفرنامه و سفرنامه نویسان؛ نمایشنامه و نمایشنامه نویسان؛ شعر و شاعران؛ و..
محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.
سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.
کتاب، مجموعهای متضمن معنی کلیه لغات و ترکیبات مشکل و مهجور ترکی، مغولی، عربی و فارسی، شرح اعلام، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و امثال عربی کتاب "تاریخ جهانگشای جوینی "است که براساس نسخه علامه قزوینی فراهم آمده است .این مجموعه در 8بخش سامان یافته است1 : "مقدمهای درباره جوینی و تاریخ جهانگشا "مشتمل بر شرح حال عطاملک و معرفی اثر او از نظر ادبی و ویژگیهای سبکی آن، 2 "مروری بر تاریخ مغول "که تقریبا اجمالی است از آنچه در تاریخ جهانگشا به تفصیل آمده، به انضمام مطالب افزونتری درباره سلسله ایلخانان ایران، دین و اعتقادات مغولان و اوضاع علمی و ادبی ایران در آن دوران، 3 لغات و ترکیبات و اصطلاحات (در این بخش مجموعهای از لغات و ترکیبات و اصطلاحات ترکی، مغولی، عربی و فارسی فراهم آمده و معنای متناسب با متن آنها ذکر شده و جمله یا جملاتی از جهانگشا به گونه شاهد و با ذکر شماره جلد و صفحه و سطر، آمده است ;همچنین تلفظ دقیق لغات و ترکیبات با حروف لاتین مشخص شده است)4 . آشنایی با نامها، جایها، طوایف و فرق با توضیحاتی متناسب و در حد اطلاعات موجود و به دست آمده، 5 ترجمه عبارات عربی اعم از آیه و حدیث و شعر و مثل و...به ترتیب جلد و صفحه و سطر، 6 ترجمه و توضیح و تطبیق امثال و حکم در دو بخش امثال و حکم فارسی و عربی و به ترتیب حروف اول آنها، 7 فهرستهای راهنما شامل فهرستهای آیات، احادیث، ابیات عربی به ترتیب صدور ابیات، فهرست ابیات عربی، مصرعهای عربی به ترتیب حروف اول، مصرعهای عربی به ترتیب حروف آخر، فهرست ابیات فارسی، 8 پیوستها شامل تصویر بعضی از نقشهها و شجرهنامهها و اضافات بخشهای مختلف کتاب، و فهرست منابع و ماخذ .
یکی از دورههای تاریخ ادبیات فارسی، دوره بازگشت ادبی است که با سقوط صفویه آغاز شده تقریبا تا اواخر دوره قاجار را دربر میگیرد. این دوره از تاریخ، به دلایلی از جمله تحولات چشمگیری که در زمینه نثر و نظم دارد، حائز اهمیت و قابل تأمل و دقت نظر است. نویسنده این کتاب معتقد است در این دوره در قسمت نثر، توفیقات بیشتری حاصل شده، هرچند شهرتش در گرو شعر و شاعران این دوره است. این کتاب که در واقع بخشی از تاریخ ادبیات ایران در دوره بازگشت است، در صدد پژوهشی در شیوهها و سبکهای نویسندگان و شاعران دوره بازگشت برآمده و به تحلیل مشهورترین آثار این دوره پرداخته است.