این کتاب فراهم آمده ایست از نوشته های کوتاه دهخدا، نوشته هایی جذاب، خواندنی و داشتنی که برخی از آنها بی تردید نمونه هایی ماندگار از نثر فارسی است و می تواند در نوع خود شاخص و الگوی کار نویسندگان باشد. این ها، در کتاب بزرگ و پرمطلب "امثال و حکم" پراکنده بود و گم و در همان حال به جای خود. به گلبوته های نیستان می مانست یا به ستاره هایی که ازدحام آسمان، تشخص آنها را گرفته باشد. از این نوشته ها آنچه نمودی داشت و از چند سطر می گذشت، گرد آمد. از داستان و مثل تا شرح واژه ها و کلمات قصار و جز آن. آنجا که نوشته دهخدا متکی به نوشته ای از دیگران بود، نوشته پیشین هم آورده شده تا سخن نویسنده معلق نماند. اگر نویسنده "نقل به معنی" کرده بود، از آن نگذشته و هر جا که با داستان و مثل، شعری دست به گردن بود، شعر را نیز آورده شده است.
بیشتر دیده شده است که اشخاص ضمن بیانات خویش به آوردن ضرب المثلی مناسب تمثل می جویند. گذشته از آنکه کلامشان حلاوت مخصوص پیدا میکند مستمع را قانع و مستعد آن میسازد که پی به مقاصد آنها برده و سخنانشان قابل درک گردد. در این کتاب بالغ بر 1200 ضرب المثل و نصایح از روستا و شهرستانهای ایران و همچنین از سایر کشورهای جهان به زبان فارسی جمع آوری گردیده است...
نگارنده در ابتدای کتاب یادآور میشود که "موسیقی عامیانه ناظر بر وقایع مهم زندگی از جمله تولد تا مرگ است .این هنر بنابه مقتضیات زمان و مکان و موضوع فرق پیدا میکند و در واقع بیان احساسات پاک و صادقانه مردم است که در فرم و قالب مناسب با موضوع و فعالیت ارائه میشود .موسیقی عامیانه ایران در تمام اشکال خود سرشار از مضامین اسلامی است و این امر جزء ویژگیهای این هنر ساده و بی پیرایه نیز محسوب میشود ."وی در این کتاب نغمهها و سرودههای عامیانه را در قالب یازده موضوع که عمدتا نام و نشانی از مولای متقیان علی (ع) دارند گردآوری و بررسی نموده که عبارتاند از" :ترانههای کار"، "دامداری"، "اعتقادات و باورهای عامیانه در خصوص ابزار موسیقی"، "نغمات و دعاهای رمضان"، "موسیقی در آیینهای نوروزی"، "دوبیتیهای عامیانه"، "متلها یا قصه ترانههای عامیانه"، "لالاییها"، "نغمههای عروسی"، "نغمههای حماسی " و "ترانههای مذهبی ."در بخش انتهایی کتاب، "منابع و ماخذ "و "نمایه "فراهم آمده است .
شعر دهخدا جلوه پرفروغ دیگری است از چهره تابان او، کلامی است آهنگین با بافتی ویژه همانند مقالات طنزآمیزش که در آن جوهر سیال خیال و اندیشههای باریک انسانی به لطافت و نرمی میتراود و همچون جویباری زلال که گاه در مسیری هموار سیر دارد و زمانی در خم و پیچ سنگهای سربرکرده از فرازها بر نشیبها میلغزد و پیش میرود، از مضامین کلمات ساده بر لغات عامه میغلتد و از درون عبارات فصیح ادبی به مثلها و اصطلاحات مردم کوچه و بازار نقل میکند. این کتاب دربرگیرنده مجموعه اشعار استاد علامه شادروان علیاکبر دهخداست که در صدمین سال زاده شدن آن بزرگمرد مقارن با فرخنده آیینی که انجمن ملی یونسکو به همین مناسبت در ایران و همه جهان برپا داشت، منتشر گردید.
علی اکبر دهخدا در قزوین متولد شد. در نه سالگی پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی مادر به آموختن علوم ادبی پرداخت و در مدرسه سیاسی مشغول به تحصیل شد. همزمان به فراگیری زبان فرانسوی همت گماشت. دو سال در وین به ادامه تحصیل پرداخت و مراجعت او مقارن با آغاز مشروطیت شد. دهخدا با همکاری میرزا جهانگیر خان شیرازی روزنامه صور اسرافیل را منتشر کرد. دهخدا نویسنده، شاعر و طنزپرداز بود. طنز او، تلخ و گزنده و دلنشین که نمونه های آن در مقالات چرند و پرند و مجمع الامثال و برخی اشعار او نمایان است. از آثار دیگر دهخدا می توان به فرهنگ لغت، امثال و حکم، تصحیح دیوان ناصرخسرو، دیوان حافظ، دیوان منوچهری دامغانی و ...اشاره کرد. کتاب گزینه اشعار و مقالات علامه دهخدا شامل اشعار و نثر دهخدا است که توسط دکتر حسن احمدی گیوی انتخاب و شرح داده شده و نشره قطره در سال 1372 در اولین نوبت آن را به زیور طبع آراسته کرد.