ژنرال فرانسوی تره زل ( متولد ۱۷۸۰ میلادی ) معاون ژنرال گاردن مامور نظامی ناپلئون که برای آموزش سپاه ایران با فرماندهی عباس میرزا ولیعهد فتحعلیشاه در جنگ با روسیه به ایران آمده بود ، طی ۸ ماه مسافرت در سال ۱۸۰۸( ۱۲۲۳ ق( به ایران ، گزارشی برای ناپلئون تهیه کرد که بنام سفرنامه ژنرال تره زل منتشر شده است. تره زل قصد داشت راههای این سوی جهان را شناسایی کند. وی در این راه عذاب فراوانی کشید و بعد از نه ماه تحقیقات در باب راههای کاروانی هرات و قندهار و سواحل سند به تهران رسید. در این شهر باز با ماموریت جدید گاردان مبنی بر شناسایی و تهیه نقشه عازم ولایات گیلان و مازندران گردید. تحقیقاتی را که تره زل جوان در این ماموریت انجام داد بقدری کامل است که مشکل میتوان باور کرد که چگونه مهندسی جوان تا این اندازه علاوه بر معلومات جغرافیایی و نقشه برداری و راهشناسی و احصاییه و نکات نظامی اطلاعات نجومی و سیاسی و تجاری و مالی نیز بدست داده باشد که تحصیل بعضی از آنها به نهایت درجه اشکال داشته و توام با موانعی بوده و از تمام مراتب گذشته نقشههایی را که مسافرین قبل از او برداشته بودند تصحیح نموده و محلهای آنها را با اماکن تطبیق کرده است. تره زل گزارش ۳۰۰ صفحهای از سفر هشت ماهه تحقیقاتیاش تهیه کرد و اخباری از سواحل خلیج فارس گرد آورد و آنها را برای ناپلئون که مورد علاقه وافر او بود، فرستاد. این اسناد که خط سیرهای مشروح تره زل و بعضی دیگر از اعضای هیئت مامورین مانند؛ ترویلیه و فابویه و دوپره و لامی و برنار و بیانخی دادا را نیز متضمن بود در باب جغرافیا و شناختن اراضی ایران از بهترین منابع است. تره زل افزون بر اطلاعات راهها و آگاهیهای جغرافیایی از اوضاع دربار و شاه و عباس میرزا نایبالسلطنه و نیز قشون و … در یادداشتهای او میتوان یافت. تره زل در انجام ماموریت به شرق در مجموع ۱۲۰۰۰ کیلومتر راه (با در نظر گرفتن مشکلات حمل و نقل و خطرات سفر بدان روزگار اهمیت کار تره زل بیشتر هویدا میشود.) پیموده و مورد بررسی کرده است. وی مدتی آجودان سرتیب گیومینو از افسران مشهور فرانسه بود. وی یکی از دو چشمش را در جنگ از دست داد و با یک چشم باز به خدمت در ارتش ادامه داد...
کتاب مثل ها و حکمت ها اثر رحیم عفیفی از انتشارات سروش است هر مَثَل نتیجۀ تجارب و خلاصۀ افکار و آرای صدها بلکه هزاران شخص دانا و آزموده است که در قالب عبارتی مختصر و روان ریخته شده و به جامعه تقدیم شده است و جامعه آن را پسندیده و به میل خود آن را پذیرفته و مفاد و مضمون آن را تصدیق کرده است. بهرهگیری و به کار بردن مَثَل و یا حکمت در کار چون به مقتضای موقع و مقام شخص باشد سخن را دلنشینتر میسازد و تأثیر شگرفی در شنونده میگذارد و به کلام لطف و زیبایی خاص میبخشد و باعث رونق بیشتر آن میشود و چنانچه در شعر به کار رود و مورد استفاده قرار گیرد تأثیر آن دو چندان میشود. کتاب حاضر دربردارندة مَثَلها و حکمتها و سخنان اصطلاحی در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری است که از میان قصاید، غزلیات، رباعیها و مثنویهای شاعران انتخاب شده است و چنین به نظر میرسد که به خاطر سپردن آنها میتواند الهامبخش ذهن خلاق صاحبان ذوق و اندیشه شود، تا با پدیدآوردن مَثَلهای تازه متناسب با وضع زندگی اجتماعی زمان، زبان فارسی بیش از پیش رونق و گسترش یابد.
اسماعیلبن حسن جرجانی (گرگانی) كه در سالهای 434 تا 531 میزیسته است، پزشكی توانا و حاذق و نویسندهای با ذوق و باریكبین بوده است. كتاب ذخیره خوارزمشاهی او، كه آخرین تألیفش شمرده میشود، درواقع دایرهالمعارفی است از همه علوم پزشكی كه تا زمان تألیف در سرزمین ایران رایج و شناخته بودهاند. یكی از رشتههای علوم پزشكی كه در این كتاب مورد توجه قرار گرفته، چشمپزشكی است كه تقریباٌ حاوی همه اطلاعات مربوط به این رشته است و برخی از ملاحظات علمی آن هنوز هم ارزش خود را حفظ كردهاند. آقای تیری دوكروسل دپس، كه فارغالتحصیل رشته پزشكی از دانشگاه پاریس است، این ذوق و همت را داشته است كه «مباحث چشمپزشكی در ذخیره خوارزمشاهی» را موضوع رساله دكتری خود قرار دهد و كتابی تحقیقی و خواندنی و آموزنده فراهم آورد.