کتابخانه مجازی ادبیات

سیدمحمدرضا کردستانی با تخلص میرزاده عشقی (۲۰ آذر ۱۲۷۳ – ۱۲ تیر ۱۳۰۳) شاعر، روزنامه‌نگار، نویسنده و نمایشنامه‌نویس ایرانی دوره مشروطیّت و مدیر نشریه قرن بیستم بود که در دوره نخست‌وزیری رضاشاه، به دستور رئیس اداره تأمینات نظمیه (شهربانی) وقت، ترور شد. وی از جمله مهم‌ترین شاعران عصر مشروطه به‌شمار می‌رود که از عنصر هویت ملی در جهت ایجاد انگیزه و آگاهی در توده مردم بهره گرفت. او را خالق اولین اپرای ایرانی می‌دانند. کتاب حاضر گزیده‌ی اشعار و تقسیر و نقدی ادبی آثار میرزاده عشقی است.

کتاب شامل متن های ادبی و شعرهایی در قالب های غزل، رباعی، نو و مثنوی، با مضمون های عارفانه، عاشقانه، مذهبی و تقدیمی است. پاره ای از عنوان های این سروده ها عبارت اند از: به ترتیب عشق؛ گمشده؛ تا خدا؛ شكوفه عشق؛ بانوی من؛ زهر و شكر؛ زوال خودپرستی؛ ای معتقد ای ماه محرم؛ مجال عاطفه؛ آشنایان بیگانه؛ فخر مادری؛ امیر عدالت؛ جویبار عاطفه؛ بغض شكسته؛ همیشه در خواب منی؛ هدیه در خواب؛ رهگذر نور؛ ترانه شیدایی؛ تفسیر عاشقانه؛ سوره حمد؛ و لعل بدخشان.

ادبيات غني فارسي هنوز زمينه‌هاي ناگفته بسياري دارد كه شايسته است با دقت و نگرشي تازه تر بحث و بررسي شود. داستان بيت يكي از قالب‌هاي داستاني به كار رفته در شعر فارسي او كهن‌ترين دوره‌ها تا دوره معاصر است. تا جايي كه نويسنده اطلاع داد تا كنون به اين مقوله پرداخته نشده است و شايسته است كه به عنوان يك قالب داستاني كه ويژگي‌هاي مستقل دارد، مورد عنايت محققان قرار گيرد. همان‌گونه كه از نامش پيداست، داستان بيت داستان كاملي است كه در يك بيت نقل شود و عناصر ضروري و بايسته داستان را داشته باشد. با توجه به اين كه در يك بيت مجال براي داستان‌پردازي مفصل نيست بايد حداقل‌هايي كه براي داستان شدن يك روايت ضرورت دارند، شناسايي شوند. با توجه به منابع عناصر پيرنگ، شخصيت، عمل، زمان و مكان از شرايط لازم براي پيدايش داستان هستند و هر بيتي كه اين عناصر را داشته باشد، مي‌تواند داستان بيت به شمار آيد. نويسنده 22 بيت كه به تنهايي داستان مستقلي را نقل مي‌كنند، به عنوان نمونه از نخستين دوره شعر فارسي تا شعر معاصر استخراج كرده تا هم شخصيت‌پردازي، عمل، زمان، مكان و فضاسازي در اين قالب كوتاه بررسي شده است. داستان بيت از سويي در ايجاز و اختصار شبيه به هايكوهاي ژاپني است و از سوي ديگر از لحاظ مختصرنويسي، ايجاز و پرهيز از توصيف به مكتب مينيماليسم آمريكايي ماننده است. قالب پيشنهادي اين مقاله بيشتر بر اساس ويژگي شكل (form) مشخص و جدا شده است. داستان بيت نقطه اتصال شعر و داستان در كوتاهترين و موجزترين شكلي است كه هر دو را برداشته باشد.

نجدي، داستان نويس صاحب سبک معاصر، از جهات بسيار نويسنده قابل تاملي است. در داستان‌هاي او به دليل رويکرد متفاوت به زندگي بشري و عناصر فرهنگ ايراني نکات قابل بحث بسياري مي‌توان يافت. اين مقاله سعي کرده است از ديدگاه نقد جديد شالوده‌شکني به بررسي دو داستان از نجدي بپردازد. اين دو داستان عبارت‌اند از: روز اسب ريزي و شب سهراب کشان. نقد شالوده‌شکنانه بر اساس نظريه دريدا شکل گرفت. ابتدا در فلسفه و بعد در نقد ادبي به کار رفت. پايه نقد شالوده‌شکنانه بر يافتن تقابل‌هاي دوتايي و بحث بر سر آنها براي يافتن موارد تناقض و در نهايت رد پيش فرض‌هاي پذيرفته شده است. نتيجه اين جستجوها معمولا ترديد در مباني فرهنگي و باورهاي پذيرفته شده‌اي است که پيشاپيش بديهي دانسته مي‌شود. تقابل‌ها در داستان‌هاي نجدي معمولا بر پايه تضاد بين انسان و حيوان؛ انسان و طبيعت؛ و انسان و تمدن است. در داستان روز اسب ريزي تقابل بين انسان / حيوان و آزادي / اسارت در درون مايه اصلي تناقض‌هايي ايجاد کرده است که از متن استخراج مي‌شود. در داستان شب سهراب کشان تضاد بين دنياي خشن مردسالار و دنياي معصومانه کودکانه (تجربه / ناپختگي يا نقص / کمال) باعث ايجاد تضاد و تناقض مي‌شود و در درون‌مايه داستان ترديد ايجاد مي‌کند.