کتابخانه مجازی ادبیات

کَلیله و دِمنه نوشتهٔ ویشنا سرما کتابی است از اصل هندی که در دوران ساسانی به زبان پارسی میانه ترجمه شد. کلیله و دمنه کتابی پندآمیز است که در آن حکایت‌های گوناگون (بیشتر از زبان حیوانات) نقل شده‌است. نام کتاب از دو شغال به نام «کلیله» و «دمنه» گرفته شده که قصه‌های کتاب از زبان آن‌ها گفته شده‌است. بخش بزرگی از کتاب اختصاص به داستان این دو شغال دارد. اصل داستان‌های آن در هند و در حدود سال‌های ۵۰۰ تا ۱۰۰ پیش از میلاد به وقوع می‌پیوندند. مجتبی مینوی دربارهٔ این کتاب می‌گوید: کتاب کلیله و دمنه از جمله آن مجموعه‌های دانش و حکمت است که مردمان خردمند قدیم گرد آوردند و «به هرگونه زبان» نوشتند و از برای فرزندان خویش به میراث گذاشتند و در اعصار و قرون متمادی گرامی می‌داشتند، می‌خواندند و از آن حکمت عملی و آداب زندگی و زبان می‌آموختند. کلیله و دمنه در واقع تألیفی است مبتنی بر چند اثر هندی که مهم‌ترین آن‌ها پنجه تنتره به‌معنی پنج فصل و به زبان سانسکریت است که توسط فیلسوف بیدبا و به‌دستور پادشاه هندی دبشلیم نوشته شده‌است. در روایات سنتی برزویه «مهتر اطبّای پارس» در زمان خسرو انوشیروان را مؤلف این اثر می‌دانند. نام پهلوی اثر کلیلگ و دمنگ بود. صورت پهلوی این اثر هم‌اکنون در دست نیست و در طول سالیان از بین رفته‌است؛ اما ترجمه‌ای از آن به زبان سریانی امروز در دست است. این ترجمه نزدیک‌ترین ترجمه از لحاظ زمانی به تألیف برزویه است.

در این کتاب سعی شده است که در نوشته‌ها و گفته‌های گویندگان و نویسندگان ایرانی از نظر اخلاقی مرور شود و گلچینی از پندها و دستورها و نکته‌های اخلاقی این رادمردان و نیک‌اندیشان نقل گردد شاید از این راه اصول مسلم و ارزنده ای که احتمالا به فراموشی می‌رود احیاء گردد و خدمتی به فرهنگ عمومی و استحکام مبانی اخلاقی بنماید. نکته‌ای که باید بدان توجه داشت این است که غرض از گردآوری این مجموعه تاریخ نویسی یا نوشتن تاریخ ادبیات نیست و به همین لحاظ از ذکر سنوات و نوع افکار و سبک شعری گویندگان چشم پوشی شده و تنها به ذکر نکات برجسته اخلاقی و نقطه‌های روشن تفکرات فرهنگی هر گوینده اکتفا گردیده است که آنهم قبل از شروع هر گفتار به عنوان تکیه‌گاه فرهنگی و اخلاقی شاعر یادآور شده است.

بخش نخست کتاب درباره زندگانی محمد بن عبدالکریم شهرستانی است. و بخش دوم به آثار وی اختصاص دارد. در ادامه دو مکتوب از آثار شهرستانی به طبع رسیده است. مکتوب نخست تصنیفی درباره مسئله امر و خلق است که در خوارزم منعقد شد; مکتوب دوم نیز نامه ای از شهرستانی به محمد ایلاقی، حکیم هم عصر وی، درباره مسئله علم واجبالوجود است. نسخه خطی این دو مکتوب در کتابخانه مجلس نگهداری می شود. و تاریخ 1060 ق را بر خود دارد. گفتنی است: محمد بن عبدالکریم بن احمد شهرستانی، فیلسوف و متکلم برجسته سده ششم هجری قمری، در علم کلام بر طریقه اشعری بود. او صاحب تالیفات و تصنیفات پرشماری است که آوازه اش را در حوزه های علوم عقلی و فلسفی در سراسر جهان گسترانده است; به ویژه کتاب ملل و نحل او مرجع مطمئنی برای مستشرقان به شمار میآید

دریای اسمار نخست در قرن نهم به دستور پادشاه وقت کشمیر سلطان زین‌العابدین به زبان فارسی آمیخته به عربی برگردان شد. سپس در عهد اکبرشاه و به دستور وی توسط خالقداد عباسی به زبان فارسی یکدست درآمد و همزمان نیز ظاهرا به وسیله عبدالقادر بدایونی مولف مشهور منتخب التواریخ همراه با اضافاتی تکمیل گردید اما درباره این افزوده‌ها از سوی وی تردید وجود دارد. در مقدمه کتاب حاضراز سوی مصححان محترم به یک اثر داستانی بزرگ اشاره شده است به نام "برهت کتا" که آن را در ردیف دو اثر مشهور کهن هندوان "مهابارات" و "راماین" می‌دانند و از این اثر به عنوان گنج گرانمایه ادبی یاد می‌کنند و معتقدند "برهت کتا" اثری است مشتمل بر هفتصد هزار قطعه که در قرن سوم یا چهارم میلادی سروده شده است و اکنون سه ملخص از این کتاب به سانسکریت وجود دارد که در هرکدام بخش هایی از اثر مذکور تلخیص گردیده و از جمله آنها کتاب حاضر است تحت عنوان "کتاسرت ساگر" یا "دریای اسمار"