کتابخانه مجازی ادبیات

تاریخ علوم اسلامی تقريرات استاد جلال‌الدین همایی است در درس تاريخ علوم اسلامى كه توسط خود استاد تنظيم شده است. كتاب تتبعى است در تاريخ علوم اسلامى، و مخصوصا بررسى تأثير ايراني اندر ايجاد نهضت علمى عصر عباسى، همراه با معرفى گروهى از علما و دانشمندان ايرانى كه «مؤلفات آنها در انواع فنون عقلى و نقلى، سرمايۀ معارف اسلامى و پايۀ فرهنگ و ثقافت بشرى اعم از ملل و دول خاورى و باخترى بوده است».عناوين برخى ازمهمترين موضوعات كتاب به اين شرح است: فنون نقلى اسلامى، قرآن و حديث، سرچشمۀ علوم عقلى اسلامى، اولين ترجمه در اسلام، مراكز علوم عقلى در ايران و روم، نمونۀ مدارس ايران قبل از بنياد نظاميه، شش ناحيۀ حوزۀ علمى، مدارس اسلامى،تاريخ علم نجوم و هيئت، تقسيم‌بندى علوم به طريقۀ علما و فلاسفه، فهرست اسامى دانشمندان ايرانى كه در هررشته از علوم و فنون اسلامى صاحب تأليف عمده و اساسى بوده‌اند، ادبا و مترسلان، رياضيات و هيئت، و ارتباط ايرانيان با علوم جديد فرنگى. كتاب فهرست اعلام، شامل نام كسان و كتابها و جايها دارد.

بخش نخستین کار نویسنده این سطور بررسی سبک سخن سورآبادی از خلال قصه ها و ترجمه ها بود، و ازین حیث زبان قصه ها بیشتر درخور توجه می نمود، چرا که زبان ترجمه عموما به لحاظ تقیّد بسیار گزارشگران کلام خدا در روزگاران گذشته بر این که سخنی به خطا گفته نیاید و کلمه ای به نادرست ترجمه نشود بسا که از شیوه زبان قرآن متاثر می شد و از هنجار زبان پارسی دور می گشت. اما زبان قصه از این تقیّد و تعهّد به دور است و روح زبان گوینده در آن بیشتر نمودار. با این حال، نویسنده ترجمه های قرآن را نیز درین بررسی از نظر دور نداشت و هر نکته ای را که قابل بحث و بررسی می یافت و نتیجه ای به گمان او از آن به دست می آمد یادداشت می نمود. حاصل این همه، خصوصیات زبانی ابوبکر عتیق را در دو بخش جداگانه زبان قصه ها و زبان ترجمه ها زیرعنوان یگانه "شیوه گفتار" مصنف درین کتاب فراهم آورد. بخش بعدی، بررسی مسائل لغوی قصه های کتاب بود. این کتاب ازین نظرگاه بس سودمند و قابل اعتنا است. گنجینه ای است که بسیاری از مفردات و ترکیبات سره و زیبای فارسی را در آن می توان دید. از این رو نگارنده تلاش کرد که تا می تواند همه آن مروارید های نفیس و گرانبها را از ژرفای کتاب برآورد و در مواردی که گاه ذکر مثال هایی از دیگر کتاب های استوار نظم و نثر کهن پارسی دربایست می نمود به ایراد نمونه ای از آن ها بپردازد، تا هم معانی آن کلمات را با آن شواهد روشن تر نماید و هم برای مقایسه کاربرد آن واژگان در کتاب سورآبادی و آثار دیگر استادان زبان فارسی زمینه ای فراهم آورده باشد. آخرین بخش کتاب شامل دو فصل است: فصل اول این بخش راجع به برابرهای قرآنی واژه های فارسی است و بخش دوم آن، معادل های فارسی واژه های قرآن است.

میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی (1193 ـ 1251 هـ. ق) ادیبی توانا، منشی و دانا و تدبیر و سیاستمداری با فراست در دوره اول عصر قاجار است. او اصلاحات زیادی در تشکیلات انجام داد. او نثر فارسی را از پیچ و خم عبارت پردازی‌های متداول روزگار خویش رهایی بخشید. از مقام والایی در محافل سیاسی و دبی داشت، سبک او به زودی سرمشق بعضی نویسندگان معاصر پس از او شد. او با اینکه نثر فارسی را از قید و بندهای انشای قدما پیراست ولی در مقایسه با امروزی الفاظ زائد بر معانی فراوان دارد. منشات قائم مقام که موجب بیشترین شهرت وی درتاریخ ادب فارسی گردیده است. بعضی نوشته‌های اوست که به دستور و تدبیر حاج فرهاد میرزا معتمد الدوله قاجار، که از شاگردان و پروردگان قادم مقام بود، به سال 1280 هـ .ق گردآوری و در سال 1294 هـ. ق به کوشش و تلاش فرزندش اویس میرزا، برای نخستین بار چاپ سنگی شد. آنچه خوانندگان گرامی و فاضل در این مقاله ملاحضه می‌فرمایند یادداشت‌هایی است مستندات اشعار و عبارت‌های تازی این کتاب که به کوشش سیدبدرالدین یغمایی به زیور طبع آراسته است، ان‌شاالله قبول افتد و در نظر آید.

بوطیقای ارسطو، هنر و ادبیّات، محاکات و تقلیدی از واقعیّت تلقّی می‌شد و تمام اجزای اثر ادبی، بازنمودی عینی در عالم واقع داشت و عناصر شکل‌دهنده داستان، ‌همان‌هایی بود که هر روزه با آنها در تعامل هستیم. با تئوری‌‌‌‌پردازی‌های فردینان و سوسور و رومن یاکوبسن و شکل‌گیری رهیافت‌های جدید ـ مانند ساختارگرایی ـ‌ بوطیقایی پدید آمد که ادبیّات را نه تقلید از واقعیّت، بلکه برساختن دنیایی متفاوت با عالم واقع معرّفی می‌کند که در آن اجزا به‌گونه‌‌‌‌ای کنشگرانه در ارتباطی دیالکتیک با همدیگر، کلّیّت متن ادبی را شکل می‌دهند. نگارندگان این مقاله کوشیده‌اند با تکیه بر شالوده‌های نظری زبان‌شناختی و رهیافت ساختارگرایی، تمایز میان بوطیقای ارسطویی و بوطیقای جدید در معنای سوسوری آن را در داستان یک سرخپوست در آستارا از مجموعة داستانیِ دوباره از همان خیابان‌ها از بیژن نجدی بکاوند و این نکته را تبیین کنند که چگونه بوطیقای جدید، می‌تواند متنی ادبی را همواره متعلّق به اکنون ـ و نه به تاریخ پیوسته ـ نشان دهد.